Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Mężczyzna z niepełnosprawnością został wezwany do zwrotu dotacji PFRON na działalność gospodarczą
• Istotą sporu było, czy takie wsparcie przysługuje osobie, która stała się niepełnosprawna, a wcześniej korzystała ze zwykłej pomocy na działalność gospodarczą - którą musiała zlikwidować z powodu wypadku  
• Sprawa ostatecznie zakończyła się pozytywnie dla skarżącego, któremu w gąszczu przepisów wsparcia udzielał Rzecznik Praw Obywatelskich

Skarżący ponad 10 lat temu złożył wniosek do Państwowego Urzędu Pracy o dofinansowanie do działalności gospodarczej, które otrzymał. Kilka lat później miał poważny wypadek samochodowy. Obecnie porusza się na wózku. Już jako osoba z niepełnosprawnością wystąpił o dofinansowanie do nowej działalności gospodarczej, tym razem ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Dotację otrzymał.

PUP wystąpił jednak o zwrot dotacji, zawiadomił również prokuraturę o podejrzeniu wyłudzenia  środków. Z obawy przed wyegzekwowaniem należności, skarżący zwrócił część żądanej kwoty. Prokuratura umorzyła dochodzenie z braku znamion czynu zabronionego.

Z uwagi na prawa osób niepełnosprawnych zagwarantowane w Konstytucji oraz Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych w Biurze Pełnomocnika Terenowego Rzecznika Praw Obywatelskich we Wrocławiu wszczęto postępowanie wyjaśniające.

Decyzja o przyznaniu środków pieniężnych z PFRON na podjęcie działalności gospodarczej podejmowana jest na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 1 ustawy, dotyczy ona osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem:

• o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności określonych w art. 3 lub
• o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub
• o niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia – zwanych dalej „osobami niepełnosprawnymi”.

Oznacza to, że wszelkie regulacje i rozwiązania niniejszej ustawy kierowane są do osób z niepełnosprawnościami i tylko do nich.

W myśl art. 11 ust. 1 osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu ma prawo korzystać z usług lub instrumentów rynku pracy na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Jednocześnie, zgodnie z art. 12a ust. 1 ustawy o rehabilitacji, osoba niepełnosprawna, o której mowa w art. 11 ust. 1, może otrzymać ze środków Funduszu jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej w wysokości określonej w umowie zawartej ze starostą, nie więcej jednak niż do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli nie otrzymała bezzwrotnych środków publicznych na ten cel.

Warunkiem pomocy jest zatem, aby osoba niepełnosprawna, tj. legitymująca się stosownym orzeczeniem, o którym mowa w art. 1 ustawy o rehabilitacji, nie otrzymała środków publicznych na ten cel, czyli na podjęcie działalności gospodarczej. Umiejscowienie tego przepisu w ustawie kierowanej wyłącznie do osób niepełnosprawnych wskazuje jednoznacznie, że art. 12a musi być interpretowany ściśle w odniesieniu do podstawowego celu tej ustawy, jakim jest aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych.

Przytoczony przepis nie wskazuje w sposób jasny, czy warunkiem przyznania dotacji z PFRON jest, aby wnioskodawca nie otrzymywał w przeszłości bezzwrotnych środków publicznych na podjęcie działalności gospodarczej jako osoba niepełnosprawna, czy też dotyczy wszelkich możliwych wsparć finansowych w związku z podejmowaną działalnością gospodarczą. Ze  względu na cel ustawy przepis ten powinien odnosić się tylko i wyłącznie do sytuacji, gdy osoba z niepełnosprawnością nie otrzymała wcześniej środków publicznych na podjęcie działalności gospodarczej.

Określenie ustawy „środki publiczne na ten cel” powinno być rozumiane jako środki publiczne na podjęcie działalności gospodarczej po raz pierwszy przez osobę niepełnosprawną. Nie może natomiast dotyczyć podjęcia działalności gospodarczej w ogóle.

Odmienna interpretacja tego przepisu prowadziłaby bowiem do wniosku, że z uprawnień wynikających z art. 12a nie mogłaby skorzystać osoba, która stała się niepełnosprawna, a wcześniej jako osoba bez niepełnosprawności korzystała z jakiejś formy publicznej pomocy na podjęcie działalności gospodarczej, a którą to działalność zmuszona była zlikwidować (tak jak w przypadku skarżącego), z uwagi np. na wypadek i długotrwałą rehabilitację.

Taka wykładnia i stosowanie przepisów ustawy o rehabilitacji stoi w oczywistej sprzeczności z celami i zadaniami wskazanej ustawy, jakimi są udzielanie wszelkiej, możliwej pomocy w aktywizacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, jak również motywowanie osób z niepełnosprawnościami pozostających bez pracy do podejmowania działalności gospodarczej i promowanie samodzielnego tworzenia miejsc pracy.

Również w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 17 października 2007 r. w sprawie przyznania osobie niepełnosprawnej środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej wydanym w oparciu o delegację ustawową zawartą w art. 12 a ust. 3 ww. ustawy, w istotny sposób poszerzono możliwość uzyskania środków na podjęcie działalności gospodarczej przez osobę niepełnosprawną. Zgodnie z § 2 pkt 3 rozporządzenia osoba niepełnosprawna może nie tylko otrzymać środki na podjęcie działalności gospodarczej po raz pierwszy, ale może również otrzymać środki na ponowne podjęcie działalności gospodarczej, jeżeli zgodnie z jej oświadczeniem upłynęło co najmniej 12 miesięcy od zaprzestania prowadzenia tej działalności.

Skoro zatem przepisy dopuszczają możliwość ponownego ubiegania się o dotację przez osobę niepełnosprawną, która wcześniej już takie bezzwrotne środki otrzymała, te same regulacje nie mogą pozbawiać możliwości przyznania środków na podjęcie działalności osobie niepełnosprawnej, która w przeszłości (tutaj - niemal 9 lat wcześniej) skorzystała z formy bezzwrotnej pomocy na podjęcie działalności, ale jako osoba nieposiadająca orzeczenia o niepełnosprawności. Przeciwna interpretacja stałaby w sprzeczności z zasadami racjonalnego ustawodawstwa oraz spójności systemu prawnego.

PUP nie zgodził się z takim stanowiskiem i w oparciu o złożone przy zawarciu umowy o dotację notarialne oświadczenie o poddaniu się egzekucji, wszczął postępowanie egzekucyjne wobec skarżącego co do kwoty, której jeszcze nie zwrócił.

Skarżący pozwał PUP o zwrot zwróconej uprzednio części dotacji. W postępowaniu powoływano się na stanowisko  RPO.

Postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone, a sąd I instancji wydał korzystne dla skarżącego orzeczenie. Wyrok został zaskarżony przez PUP, jednak Sąd Okręgowy oddalił apelację. W konsekwencji PUP wniósł o umorzenie postępowania egzekucyjnego.

BPW.511.9.2017