Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kiedy i jak będzie wykonane zarządzenie tymczasowe Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie uchodźców na polsko-białoruskiej granicy
• Rzecznik Praw Obywatelskich pyta o to Mariusza Kamińskiego, ministra spraw wewnętrznych i administracji
• ETPC zobowiązał polski rząd do zapewnienia im dostępu do żywności, wody, odzieży, opieki medycznej oraz niezawracania ich na Białoruś - jeśli są na terytorium RP, a także do kontaktu z adwokatami

25 sierpnia 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał zarządzenie tymczasowe w sprawie Amiri i inni przeciwko Polsce (skarga nr 42120/21). Dotyczy ono 32 cudzoziemców przebywających wówczas przy granicy polsko-białoruskiej w pobliżu miejscowości Usnarz Górny. Zobowiązywało ono polski rząd do zapewnienia tym osobom - w których imieniu pełnomocnicy wnieśli skargę do ETPC - dostępu do żywności, wody, odzieży, odpowiedniej opieki medycznej oraz, jeśli to możliwe, tymczasowego schronienia.

Z dostępnych publicznie informacji wynika, że żaden z tych środków nie został wykonany. Strona polska nie udzieliła skarżącym pomocy, utrzymując, że są oni pod jurysdykcją białoruską, w związku z czym polskie służby nie mogą podjąć żadnych działań. 

27 września 2021 r. ETPC zakomunikował rządowi skargę w sprawie R.A. i inni przeciwko Polsce (skarga nr 42120/21, dotycząca wspomnianej grupy cudzoziemców). Stronie polskiej zarzucono naruszenie m.in. art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 4 Protokołu nr 4 do EKPC. Pierwszy przepis zakazuje tortur i poniżającego traktowania lub karania. Drugi wprowadza zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców. 

ETPC ponownie orzekł też o zastosowaniu środka tymczasowego, wydłużając obowiązywanie wydanego wcześniej środka bezterminowo. Zobowiązał również Polskę do niezawracania skarżących na Białoruś - jeśli są na terytorium RP. 

Ponadto zobowiązał polski rząd do zapewnienia pełnomocnikom/pełnomocniczkom cudzoziemców dostępu i bezpośredniego kontaktu ze skarżącymi – poprzez dopuszczenie ich do skarżących (jeśli znajdują się na terytorium RP) lub poprzez dopuszczenie do polskiej granicy w pobliżu miejsca, w którym znajdują się skarżący (jeśli są poza tym terytorium). 

Z informacji Biura RPO wynika, że 28 września 2021 r. pełnomocnicy skarżących podjęli próbę kontaktu ze swoimi mocodawcami, informując o tym Straż Graniczną. Funkcjonariusze Żandarmerii Wojskowej oraz Policji nie dopuścili ich jednak do skarżących. Prawnicy powołujący się na orzeczenie ETPC zostali pouczeni o zakazie wjazdu i przebywania na terenie objętym stanem wyjątkowym. 

Rzecznik przypomina, że zgodnie z art. 39 Regulaminu ETPC może orzekać o środkach tymczasowych wiążących dane państwo. Jest to narzędzie wyjątkowe, zastrzeżone dla przypadków, gdy ETPC uzna, że skarżącemu realnie zagraża poważna, nieodwracalna szkoda w razie niezastosowania tego środka. A w tej sprawie ETPC podkreślił, że nieprzestrzeganie środka tymczasowego może skutkować naruszeniem art. 34 EKPC, gwarantującego prawo do skargi indywidualnej do Trybunału. 

Zarówno odmowa dostępu do pełnomocnika, jak i ewentualne nieuszanowanie tajemnicy adwokackiej po dopuszczeniu pełnomocników do cudzoziemców, również mogą stanowić naruszenie EKPC. Wydaje się, że sytuacja skarżących jest na tyle wyjątkowa i niecierpiąca zwłoki, że odmowa dostępu do pełnomocnika stanowić może naruszenie tego przepisu. 

28 września 2021 r. podsekretarz stanu w MSZ poinformował w serwisie Twitter, że wedle dostępnej mu wiedzy „Afgańscy migranci znajdujący się w Usnarzu nie spełniają kryteriów statusu uchodźców wojennych”. Podobną informację upublicznił rzecznik Ministra-Koordynatora Służb Specjalnych. 

Publikacja takich informacji - która zbiega się z wydaniem przez ETPC środka tymczasowego - musi budzić pytania o powód nieprzyjmowania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej od skarżących i nieobjęcie ich procedurą uchodźczą. Skoro bowiem polskie władze zajęły się ustaleniem, czy skarżący spełniają przesłanki udzielenia im ochrony międzynarodowej, dotychczasowe wyjaśnienia rządu co do powodów nieobjęcia ich procedurą uchodźczą muszą zostać ocenione jako dalece niezrozumiałe – pisze Marcin Wiącek.

Jedyny, właściwy tryb do ustalenia, czy cudzoziemiec spełnia przesłanki do uznania go za uchodźcę w rozumieniu Konwencji dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r., czy też nie, stanowi dwuinstancyjne postępowanie administracyjne, uregulowane ustawą z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.

Wszelkie opinie ze strony jakichkolwiek organów władzy publicznej wydawane poza tym trybem, a dotyczące spraw indywidualnych, mają wyłącznie charakter niewiążących spekulacji. 

RPO prosi ministra o stanowisko oraz o odpowiedź na pytanie, kiedy i w jaki sposób zostanie wykonane zarządzenie tymczasowe ETPC z 27 września 2021 r. Pyta także, kiedy i w jaki sposób pełnomocnicy/ pełnomocniczki skarżących zostaną do nich dopuszczeni oraz w jaki sposób zapewniona zostanie między nimi komunikacja umożliwiająca zachowanie tajemnicy adwokackiej. 

XI.543.61.2021