Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniu 24 sierpnia 2021 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur przeprowadzili wizytację ad hoc w Placówce Straży Granicznej w Szudziałowie, odbyli także rozmowy z grupą cudzoziemców przebywających w pobliżu granicy państwowej, w miejscowości Usnarz Górny (woj. podlaskie).

Prowadzone czynności ukierunkowane były na sprawdzenie sposobu traktowania i warunków detencji cudzoziemców zatrzymanych przez Straż Graniczną, w związku ze wzrostem liczby osób przekraczających granicę polsko-białoruską, w tym w miejscach do tego nieprzeznaczonych. Wizytujący udali się także do miejscowości Usnarz Górny w celu weryfikacji mandatu KMPT do sprawdzenia sytuacji 32 osób de facto pozbawionych wolności na terenach przygranicznych.

Sytuacja cudzoziemców przebywających w obozie przy granicy państwowej

Wobec sprzecznych informacji dotyczących dokładnego miejsca przebywania grupy cudzoziemców próbujących od ponad dwóch tygodni przekroczyć granicę państwową w miejscowości Usnarz Górny, przedstawiciele KMPT udali się na miejsce w celu ustalenia przebiegu granicy i związanej z tym jurysdykcji państwowej. Zgodnie bowiem z przepisem art. 4 Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (OPCAT), krajowe mechanizmy prewencji uprawnione są do przeprowadzania wizyt w jakimkolwiek miejscu pozostającym pod jurysdykcją i kontrolą państwa, gdzie przebywają lub mogą przebywać osoby pozbawione wolności na podstawie polecenia organu władzy publicznej bądź za jego namową, zgodą lub przyzwoleniem.

Jak ustalono, z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, grupa 32 osób pochodzenia afgańskiego (27 mężczyzn i 5 kobiet) przebywa na terytorium Republiki Białorusi. Niemniej, osoby te wielokrotnie zgłaszały funkcjonariuszom Straży Granicznej (także przy przedstawicielach KMPT) wolę ubiegania się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce. Zgodnie ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawionym Prezesowi Rady Ministrów w piśmie z dnia 20 sierpnia 2021 r., „każda osoba, która przebywając na granicy RP zgłosi funkcjonariuszowi SG wykonującemu wobec niej jakiekolwiek czynności służbowe zamiar przekroczenia granicy w celu ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, powinna zostać wpuszczona na terytorium Polski, a funkcjonariusze właściwej miejscowo Placówki Straży Granicznej zobowiązani są przyjąć od niej odpowiedni wniosek”. Jak wynika z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, uchylenie się od wskazanego powyżej obowiązku naraża państwo na odpowiedzialność z tytułu naruszenia art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka dotyczącego zakazu stosowania tortur. Mając to na uwadze, wizytujący zdecydowali się przeprowadzić rozmowę z cudzoziemcami. Rozmowa odbyła się w obecności polskich i białoruskich służb mundurowych.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż grupa 32 osób przebywa obecnie w siedmiu namiotach, natomiast ok. 10 dni spędziły na terenie bez zadaszenia, w żaden sposób niechroniącym ich przed zmiennymi warunkami atmosferycznymi. Cudzoziemcy nie mają dostępu do sanitariatów, potrzeby fizjologiczne załatwiać muszą w pobliżu obozowiska. Ze względów kulturowych skutkuje to wstrzymywaniem naturalnych procesów fizjologicznych przez przebywające tam kobiety. Grupa nie ma dostępu do wody pitnej, osoby spożywają wodę z płynącego w pobliżu strumienia. Minimalne ilości pożywienia dostarczone zostały przez służby białoruskie. 

W rozmowie z przedstawicielami KMPT cudzoziemcy wskazywali na pogarszający się stan ich zdrowia. Poinformowali także, że najstarsza z osób, 53-letnia kobieta ma poważne problemy z nerkami, cierpi także na depresję. Cudzoziemka nie mogła wstać. Rozmówcy poinformowali KMPT o braku dostępu do jakiejkolwiek pomocy medycznej czy leków. Skarżyli się na zły stan psychiczny. Zgłosili także, iż uniemożliwiono im kontakt z polskimi prawnikami, którym udzieli pełnomocnictw.

Warunki bytowe, w których przebywają cudzoziemcy,  utrudnianie im realizacji najbardziej podstawowych, fizjologicznych potrzeb oraz odmowa dostępu do opieki lekarskiej, prawnej i procedury uchodźczej jest w ocenie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur nieludzkim i poniżającym traktowaniem.

Wizytacja w Placówce Straży Granicznej w Szudziałowie

Przedstawiciele KMPT przeprowadzili rozmowy z komendantem placówki i pełniącymi w niej służbę funkcjonariuszami oraz dokonali oglądu wybranych przez siebie pomieszczeń, dokonali także analizy wybranej dokumentacji. Przeprowadzili także rozmowy z czterema z sześciu cudzoziemców przebywających w pomieszczeniu dla osób zatrzymanych. Pięciu mężczyzn oczekiwało tam na transport do strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców, wobec szóstego sąd nie podjął do czasu wizytacji decyzji o umieszczeniu w ośrodku detencyjnym.
Rozmówcy KMPT nie wskazywali na złe traktowanie w placówce, w toku prowadzonych czynności pouczono ich o przysługujących uprawnieniach, zapewniono im kontakt z prawnikiem oraz pomoc tłumacza. 

Szczegółowe ustalenia i rekomendacje przedstawione zostaną w raporcie końcowym.