Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sytuacja prawna kobiet i mężczyzn - krwiodawców jest nierówno ukształtowana. Mężczyźni w ciągu roku mogą bowiem oddać 2700 ml krwi, a kobiety - 1800 ml 
• Takie zróżnicowanie - mogące być uzasadnione różnicami fizjologicznymi między płciami - prowadzi do sytuacji, w której na oddanie tej samej co mężczyźni ilości krwi, przekraczającej 1800 ml, kobiety potrzebują więcej czasu przy założeniu oddawania krwi w maksymalnej ilości i w maksymalnej rocznej częstotliwości
• Powoduje to gorsze traktowanie kobiet, skoro ta sama ilość krwi, przekraczająca 1800 ml, jest stosowana jako kryterium upoważniające do uprawnień czy przywilejów
• AKTUALIZACJA: Planowane jest wprowadzenie dodatkowego odznaczenia po oddaniu 50 litrów krwi lub równoważnych ilości jej składników dla mężczyzn i 40 litrów dla kobiet.; w opinii Polskiego Czerwonego Krzyża zasadne jest rozważenie obniżenia litrażu dla kobiet z 40 do 35 litrów - odpisało MZ

Rzecznik Praw Obywatelskich prosi ministra zdrowia Adama Niedzielskiego o zmianę przepisów.

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z 11 września 2017 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi, jest ona pobierana nie częściej niż 6 razy w roku od mężczyzn i nie częściej niż 4 razy w roku od kobiet. Przerwa między pobraniami nie może być krótsza niż 8 tygodni. Jednorazowo pobiera się 450 ml pełnej krwi. Mężczyźni w ciągu roku mogą zatem oddać 2700 ml pełnej krwi, kobiety - 1800 ml.

Takie zróżnicowane traktowanie - mogące znajdować uzasadnienie w różnicach fizjologicznych między płciami - prowadzi do sytuacji, w której na oddanie tej samej co mężczyźni ilości krwi, przekraczającej 1800 ml, kobiety potrzebują więcej czasu przy założeniu oddawania krwi w maksymalnej ilości i w maksymalnej rocznej częstotliwości.

Powoduje to gorsze traktowanie kobiet w porównaniu z mężczyznami - w sytuacji, w której ta sama ilość krwi, przekraczająca 1800 ml, jest stosowana jako kryterium upoważniające do uprawnień albo przywilejów. Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi, który oddał co najmniej 20 litrów krwi - lub odpowiadającą tej objętości jej składników - mogą być nadawane ordery i odznaczenia oraz odznaka „Honorowy Dawca Krwi - Zasłużony dla Zdrowia Narodu". Ze względu na ograniczenia częstotliwości oddawania krwi, kobieta będzie w stanie spełnić ten warunek w ciągu 11,11 lat, a mężczyzna - 7,4 lat.

Kobiety są traktowane niekorzystnie także na gruncie tych przepisów, które wprawdzie wprowadzają zróżnicowanie dla kobiet i mężczyzn w ilości krwi - upoważniające osoby oddające krew do skorzystania z uprawnień czy przywilejów - ale czynią to w sposób nieproporcjonalny w porównaniu do zróżnicowania limitów oddania krwi w roku przez kobiety i mężczyzn na gruncie rozporządzenia.

Jako przykład można podać przepis określający warunki uzyskania tytułu Zasłużonego Honorowy Dawcy Krwi - odpowiednio - III stopnia, II stopnia i I stopnia oraz brązowej, srebrnej i złotej odznaki honorowej. Do uzyskania tytułu III stopnia i brązowej odznaki kobieta jest uprawniona po 2,7 lat donacji (wymóg oddania co najmniej 5 litrów krwi), a mężczyzna - po 2,2 latach (co najmniej 6 litrów krwi). Do uzyskania tytułu II stopnia i srebrnej odznaki kobieta jest uprawniona po 5,5 latach donacji (co najmniej 10 litrów krwi), a mężczyzna - po 4,4 latach (co najmniej 12 litrów krwi. Do tytułu I stopnia i złotej odznaki kobieta jest uprawniona po 8,3 latach donacji (co najmniej 15 litrów krwi), mężczyzna natomiast - 6,6 latach (co najmniej 18 litrów krwi) - przy założeniu oddawania krwi w maksymalnej rocznej ilości i częstotliwości.

Takie zróżnicowane traktowanie kobiet i mężczyzn nie odpowiada konstytucyjnym wymogom związku zasady równości z zasadą sprawiedliwości oraz racjonalnego uzasadnienia i proporcjonalności akceptowalnego zróżnicowanego traktowania kobiet i mężczyzn. Przesądza to o dyskryminacji pierwszych względem drugich.

Ustalenie to jest tym bardziej niepokojące, że tytuł „Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi" rodzi przywileje, np. szczególne uprawnienia do świadczeń opieki zdrowotnej, czy  do ulgowych przejazdów publicznym transportem zbiorowy w gminie. Choć decyzja jest w kompetencji jednostki samorządu terytorialnego, to z informacji RPO wynika, że ich organy  stosują takie kryteria ilościowe oddanej krwi, jakie ustawa wiąże z tytułami Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi poszczególnych stopni.

Zasadne wydaje się zatem wyrównanie sytuacji kobiet i mężczyzn w zakresie nabywania tytułu Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi przez wprowadzenie takich ustawowych kryteriów ilości oddanej krwi przez kobiety i mężczyzn, które pozostają w proporcji do różnicy częstotliwości jej oddawania przez kobiety i mężczyzn, wynikającej z rozporządzenia. Chodziłoby o zrównanie okresu donacji krwi jako kryterium nabycia uprawień czy przywilejów.

Zastępca RPO Valeri Vachev prosi Ministra Zdrowia o analizę zagadnienia oraz rozważenie podjęcia odpowiednich prac legislacyjnych.

Odpowiedź Waldemara Kraski, sekretarza stanu w MZ

Zgodnie z dyrektywą 2002/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiającą normy jakości i bezpiecznego pobierania, testowania, przetwarzania, przechowywania i dystrybucji krwi ludzkiej i składników krwi oraz zmieniającą dyrektywę 2001/83/WE, w celu podnoszenia norm bezpieczeństwa odnoszących się do krwi i składników krwi, krwiodawstwo powinno być dobrowolne i nieodpłatne.

Również zgodnie z zaleceniem nr R (95) 14 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie ochrony zdrowia dawców i biorców w ramach transfuzji krwi, przyjętym w dniu 12 października 1995 r., „oddawanie krwi, osocza lub składników krwi jest uważane za dobrowolne i nieodpłatne, jeżeli jest dokonywane przez osobę z jej własnej woli i nie daje podstaw do jakiejkolwiek zapłaty w formie pieniężnej lub w jakiejkolwiek równoważnej postaci’.

Należy mieć na uwadze, iż oddawanie krwi lub jej składników nie należy do katalogu praw człowieka. Krwiodawstwo nie ma na celu dyskryminacji, a możliwość oddawania krwi nie jest prawem jednostki. Jedynym prawem jest natomiast prawo do ochrony zdrowia i życia, co znajduje odzwierciedlenie w aktualnie obowiązujących przepisach. Należy podkreślić, iż określona częstotliwość oddawania krwi i jej składników przez kobiety jest uzasadniona uwarunkowaniami fizjologicznymi kobiety i ma na celu przede wszystkim konieczność zapewnienia bezpieczeństwa dawcy i biorcy.

Należy przy tym wyjaśnić, iż żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do tworzenia krwinek czerwonych w szpiku kostnym i jako składnik hemoglobiny umożliwia przenoszenie tlenu z płuc do komórek organizmu. Pula żelaza w organizmie kobiety jest mniejsza niż u mężczyzny, dodatkowo ze względu na uwarunkowania fizjologiczne kobiet czas odbudowy utraty zapasów żelaza po donacji (czas kompensacji) jest dłuższy, co przekłada się na częstotliwość oddawania krwi przez kobiety. W Polsce, podobnie jak w wielu krajach europejskich, dopuszczalna częstość donacji krwi pełnej w ciągu roku w przypadku mężczyzn wynosi 6, natomiast u kobiet, ze względu na uwarunkowania fizjologiczne, wynosi 4, w odstępie czasowym nie krótszym niż 8 tygodni.

Wobec powyższego nie można dokonać zmian w zakresie odstępów między donacjami. Ewentualne zmiany przepisów w zakresie litrażu uprawniającego do uzyskania określonych odznaczeń, z uwagi na od wielu lat wydawane odznaczenia, spowodowałyby wysokie koszty operacyjne dla systemu publicznej służby krwi (wymiana dotychczasowych odznaczeń). Istotnym elementem jest również niekompletna ewidencja w systemach informatycznym, co dodatkowo spowodowałoby trudności w potwierdzaniu i weryfikacji objętości oddanej krwi lub równoważnych ilości jej składników.

Niemniej jednak, w kontekście prac nad nową regulacją w zakresie materii dot. krwiodawstwa i krwiolecznictwa planowane jest wprowadzenie dodatkowego odznaczenia po oddaniu 50 litrów krwi lub równoważnych ilości jej składników dla mężczyzn i 40 litrów dla kobiet. Przy czym w opinii Polskiego Czerwonego Krzyża zasadnym jest rozważenie obniżenia litrażu dla kobiet z 40 do 35 litrów.

Podkreślania wymaga fakt, że krwiodawstwo to misja i odpowiedzialność. Świadomość uratowania komuś życia jest jedną z najistotniejszych wartości honorowego krwiodawstwa, a krew jest najcenniejszym darem, jaki może podarować człowiek. Dzięki tak szlachetnym, wrażliwym osobom, jak krwiodawcy, możliwe jest wykonywanie skomplikowanych operacji, ratowanie zdrowia, a także życia ciężko chorych oraz pomoc ofiarom wypadków.

Dlatego wszelkie działania mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa leczenia krwią i jej składnikami, a priorytetem jest przede wszystkim bezpieczeństwo zarówno dawcy, i jak i biorcy.

XI.815.43.2021