Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sytuacja prawna kobiet i mężczyzn - krwiodawców jest nierówno ukształtowana. Mężczyźni w ciągu roku mogą bowiem oddać 2700 ml krwi, a kobiety - 1800 ml 
• Takie zróżnicowanie - mogące być uzasadnione różnicami fizjologicznymi między płciami - prowadzi do sytuacji, w której na oddanie tej samej co mężczyźni ilości krwi, przekraczającej 1800 ml, kobiety potrzebują więcej czasu przy założeniu oddawania krwi w maksymalnej ilości i w maksymalnej rocznej częstotliwości
• Powoduje to gorsze traktowanie kobiet, skoro ta sama ilość krwi, przekraczająca 1800 ml, jest stosowana jako kryterium upoważniające do uprawnień czy przywilejów

Rzecznik Praw Obywatelskich prosi ministra zdrowia Adama Niedzielskiego o zmianę przepisów.

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z 11 września 2017 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi, jest ona pobierana nie częściej niż 6 razy w roku od mężczyzn i nie częściej niż 4 razy w roku od kobiet. Przerwa między pobraniami nie może być krótsza niż 8 tygodni. Jednorazowo pobiera się 450 ml pełnej krwi. Mężczyźni w ciągu roku mogą zatem oddać 2700 ml pełnej krwi, kobiety - 1800 ml.

Takie zróżnicowane traktowanie - mogące znajdować uzasadnienie w różnicach fizjologicznych między płciami - prowadzi do sytuacji, w której na oddanie tej samej co mężczyźni ilości krwi, przekraczającej 1800 ml, kobiety potrzebują więcej czasu przy założeniu oddawania krwi w maksymalnej ilości i w maksymalnej rocznej częstotliwości.

Powoduje to gorsze traktowanie kobiet w porównaniu z mężczyznami - w sytuacji, w której ta sama ilość krwi, przekraczająca 1800 ml, jest stosowana jako kryterium upoważniające do uprawnień albo przywilejów. Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi, który oddał co najmniej 20 litrów krwi - lub odpowiadającą tej objętości jej składników - mogą być nadawane ordery i odznaczenia oraz odznaka „Honorowy Dawca Krwi - Zasłużony dla Zdrowia Narodu". Ze względu na ograniczenia częstotliwości oddawania krwi, kobieta będzie w stanie spełnić ten warunek w ciągu 11,11 lat, a mężczyzna - 7,4 lat.

Kobiety są traktowane niekorzystnie także na gruncie tych przepisów, które wprawdzie wprowadzają zróżnicowanie dla kobiet i mężczyzn w ilości krwi - upoważniające osoby oddające krew do skorzystania z uprawnień czy przywilejów - ale czynią to w sposób nieproporcjonalny w porównaniu do zróżnicowania limitów oddania krwi w roku przez kobiety i mężczyzn na gruncie rozporządzenia.

Jako przykład można podać przepis określający warunki uzyskania tytułu Zasłużonego Honorowy Dawcy Krwi - odpowiednio - III stopnia, II stopnia i I stopnia oraz brązowej, srebrnej i złotej odznaki honorowej. Do uzyskania tytułu III stopnia i brązowej odznaki kobieta jest uprawniona po 2,7 lat donacji (wymóg oddania co najmniej 5 litrów krwi), a mężczyzna - po 2,2 latach (co najmniej 6 litrów krwi). Do uzyskania tytułu II stopnia i srebrnej odznaki kobieta jest uprawniona po 5,5 latach donacji (co najmniej 10 litrów krwi), a mężczyzna - po 4,4 latach (co najmniej 12 litrów krwi. Do tytułu I stopnia i złotej odznaki kobieta jest uprawniona po 8,3 latach donacji (co najmniej 15 litrów krwi), mężczyzna natomiast - 6,6 latach (co najmniej 18 litrów krwi) - przy założeniu oddawania krwi w maksymalnej rocznej ilości i częstotliwości.

Takie zróżnicowane traktowanie kobiet i mężczyzn nie odpowiada konstytucyjnym wymogom związku zasady równości z zasadą sprawiedliwości oraz racjonalnego uzasadnienia i proporcjonalności akceptowalnego zróżnicowanego traktowania kobiet i mężczyzn. Przesądza to o dyskryminacji pierwszych względem drugich.

Ustalenie to jest tym bardziej niepokojące, że tytuł „Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi" rodzi przywileje, np. szczególne uprawnienia do świadczeń opieki zdrowotnej, czy  do ulgowych przejazdów publicznym transportem zbiorowy w gminie. Choć decyzja jest w kompetencji jednostki samorządu terytorialnego, to z informacji RPO wynika, że ich organy  stosują takie kryteria ilościowe oddanej krwi, jakie ustawa wiąże z tytułami Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi poszczególnych stopni.

Zasadne wydaje się zatem wyrównanie sytuacji kobiet i mężczyzn w zakresie nabywania tytułu Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi przez wprowadzenie takich ustawowych kryteriów ilości oddanej krwi przez kobiety i mężczyzn, które pozostają w proporcji do różnicy częstotliwości jej oddawania przez kobiety i mężczyzn, wynikającej z rozporządzenia. Chodziłoby o zrównanie okresu donacji krwi jako kryterium nabycia uprawień czy przywilejów.

Zastępca RPO Valeri Vachev prosi Ministra Zdrowia o analizę zagadnienia oraz rozważenie podjęcia odpowiednich prac legislacyjnych.

XI.815.43.2021