Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Asystentem sędziego można zostać m.in. pod warunkiem ukończenia 24. roku życia 
• Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła skarga, że wymóg ten jest nieproporcjonalny i nieuzasadniony, a jako taki jest przejawem dyskryminacji ze względu na wiek
• RPO prosi Ministra Sprawiedliwości o odpowiednią inicjatywę legislacyjną, gdyż ten warunek nie jest środkiem proporcjonalnym
• AKTUALIZACJA: Dostrzegając argumenty za i przeciw utrzymaniu obecnego stanu prawnego, Ministerstwo Sprawiedliwości rozważy stosowne działania legislacyjne przy okazji najbliższych zmian Prawa o ustroju sądów powszechnych – odpisał resort

Obywatelka zwróciła się do RPO, skarżąc się na niezgodność art. 155 § 2 pkt 4 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych  z art. 32 Konstytucji  (zasada równości). W ocenie Skarżącej, jeden z wymogów stawianych kandydatom na stanowisko asystenta sędziego – dolna granica wieku kandydata, tj. ukończone 24 lata, stanowi wymóg nieproporcjonalny i nieuzasadniony. Jako taki jest przejawem dyskryminacji ze względu na wiek.

Według  art. 155 §  2 p.u.s.p. na stanowisku asystenta sędziego może być zatrudniony ten, kto:
1.    jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z pełni praw cywilnych 
i obywatelskich;
2.    jest nieskazitelnego charakteru;
3.    ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
4.    ukończył 24 lata.

Równe traktowanie, czy też równość oznacza, że podmioty znajdujące się w podobnej sytuacji powinny być traktowane w sposób podobny, a podmioty znajdujące się w sytuacji odmiennej w sposób odmienny. Z definicji zasady równości w orzecznictwie TK wynika, że zasada równości „polega na tym, że wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących jak i faworyzujących”.

Art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy stanowi, że państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.

Zgodnie z art. 5 pkt 6 ustawy z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania nie stosuje się do odmiennego traktowania co do możliwości i warunków podejmowania i wykonywania działalności zawodowej (…), jeżeli rodzaj lub warunki wykonywania danej działalności zawodowej powodują, że przyczyna odmiennego traktowania jest rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym danej osobie fizycznej, proporcjonalnym do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji danej osoby. Art. 5 pkt 8 lit a stanowi wprost normę prawną odnoszącą się do wieku. Zgodnie z nim ustawy nie stosuje się do odmiennego traktowania osób fizycznych ze względu na wiek, gdy jest to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione celem zgodnym z prawem, w szczególności celami kształcenia zawodowego, pod warunkiem, że środki służące realizacji tego celu są właściwe i konieczne.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 9 lipca 2013 r. (sygn. akt II GSK 391/12), stwierdził, że ustawodawca polski, implementując do krajowego porządku prawnego dyrektywę 2000/78/WE ustawą z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE j w zakresie równego traktowania, poprzestał jednak na przyjęciu nowych rozwiązań prawnych. Nie podjął zaś  czynności związanych z już obowiązującymi aktami prawa krajowego, których dostosowanie było niezbędne do pełnej implementacji wspomnianej dyrektywy. Przepisy ustawy o wdrożeniu nie objęły wszystkich dziedzin życia, w których mógł wystąpić problem dyskryminacji ze względu na wiek. W konsekwencji przepisy ustawy o wdrożeniu nie usuwają wątpliwości, jakie mogą się pojawiać w związku z brakiem przepisów dostosowujących prawo krajowe do potrzeb wynikających z implementacji dyrektywy 2000/78/WE. 

W projekcie ustawy nie wskazano uzasadnienia dla wprowadzenia kryterium wieku dla kandydatów na asystentów sędziego - podkreśla RPO. 

Spośród wszystkich kryteriów ustawowych dla kandydatów na stanowisko asystenta sędziego skarżąca nie spełnia tylko kryterium wieku. Powoduje to, że nie może ona zostać zatrudniona na tym stanowisku. 

Biorąc zaś pod uwagę fakt, że spełnia pozostałe kryteria oraz jest zobowiązana wziąć udział w procedurze konkursowej, która ma na celu wyłonienie najlepszych kandydatów, to należy stwierdzić, że wymóg wieku nie jest środkiem proporcjonalnym ani nie został właściwie uzasadniony.

Odpowiedź Katarzyny Frydrych, podsekretarz stanu w MZ

W odpowiedzi na Pana pismo z 6 grudnia 2021 r. (znak: VII.510.54.2021.PKR), uprzejmie informuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości z zainteresowaniem podeszło do zgłoszonego przez Pana postulatu legislacyjnego polegającego na wyeliminowaniu spośród warunków formalnych wymaganych od kandydatów na asystenta sędziego przesłanki ukończenia 24 roku życia.

Należy wskazać, że ustanowienie minimalnego wieku, po osiągnięciu którego możliwe jest wykonywanie określonego zawodu lub zajmowanie określonego stanowiska, jest powszechne w ramach zawodów związanych z wymiarem sprawiedliwości. Ustawodawca stawia wymóg ukończonych 24 lat dla referendarza sądowego, 29 lat dla sędziego sądu powszechnego, 35 lat dla sędziego sądu administracyjnego, 30 lat dla asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym, 28 lat dla komornika sądowego, czy też 24 lata dla asystenta prokuratora. Co prawda, w przypadku asesora sądu powszechnego przepisy nie stawiają wprost wymagania związanego z wiekiem, niemniej jednak wiek ten (ok. 26 lat) wynika pośrednio z konieczności ukończenia studiów i Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury. Wydaje się nie budzić wątpliwości, że wymagania związane z minimalnym wiekiem zatrudnienia nakierowane są na zapewnienie odpowiedniej dojrzałości osób, którym ustawodawca przewiduje powierzenie, wymagających doświadczenia życiowego, odpowiedzialnych zadań w ramach służby publicznej. Stąd też w przypadku osób wykonujących zawód zaufania publicznego, czy też sprawujących doniosłe, poważne i istotne funkcje czy też czynności w wymiarze sprawiedliwości - w różnych sądach powszechnych jak również w prokuraturze - powinna pozostać dolna granica wieku, uwzględniająca kryterium dojrzałości osób i ich doświadczenia życiowego. Podobnie kryterium wiekowe stanowi jeden z warunków wymaganych od kandydatów na asystenta sędziego. Ma on charakter obiektywy i jest racjonalnie uzasadniony merytorycznym charakterem zadań wykonywanych przez asystentów sędziów, wymagających nie tylko określonego poziomu wiedzy merytorycznej, ale i doświadczenia życiowego oraz wykazania rzeczywistego spełnienia przesłanki nieskazitelności charakteru.

Zasługuje na zrozumienie teza, że upatrywanie istnienia doświadczenia życiowego w głównej mierze poprzez dolną granicę wieku, może ograniczać dostęp do tego stanowiska przez osoby, które na skutek posiadanych zdolności (bądź reformy edukacji polegającej na rozpoczęciu szkoły podstawowej w wieku 6 lat) ukończyły wyższe studia prawnicze przed 23 czy 24 rokiem życia. Niemniej jednak w normalnym trybie edukacji studia prawnicze kończy się w wieku około 23-24 lat, a zatem zbliżonym do wymogu wieku stawianego asystentowi sędziego, co winno umożliwiać większości chętnych podjęcie próby zatrudnienia na stanowisku asystenta sędziego - i to jako pierwszej pracy po studiach - bezpośrednio po zakończeniu edukacji, ewentualnie w odstępie kilku miesięcy od uzyskania tytułu zawodowego magistra. Co więcej, podnoszone zagadnienie nie było dotychczas sygnalizowane czy to na gruncie wątpliwości dotyczących dopuszczalności istnienia kryterium wiekowego kandydatów na asystentów sędziów, czy też na gruncie niecelowości tego rozwiązania.

W kontekście powyższego zagadnienie dotyczące cenzusu wieku, jako jednego z warunków dopuszczenia do wykonywania zawodu asystenta sędziego, jest złożone i wymaga pogłębionej analizy oraz konsultacji, celem wyboru najlepszego rozwiązania. W szczególności rozważenia wymaga nie tylko postulowane wyeliminowanie wieku spośród wymagań od kandydatów na asystenta sędziego, ale również obniżenie dolnej granicy wieku do 23 lat.

Dostrzegając argumenty przemawiające za i przeciw utrzymaniu obecnego stanu prawnego, Ministerstwo Sprawiedliwości rozważy stosowne działania legislacyjne przy okazji najbliższych zmian dotyczących regulacji ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2072, ze zm.).

VII.510.54.2021