Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Odejście od koncepcji tzw. „alienacji rodzicielskiej” zaleca Grupa Ekspertów Rady Europy ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej (GREVIO
• Podkreśla, że pracownicy socjalni czy sędziowie nie powinni się do niej odwoływać przy podejmowaniu decyzji w sprawie opieki i widzeń z dzieckiem 
• W efekcie bowiem matki wskazujące na przemoc ze strony ojca dziecka są uznawane za „niewspółpracujące” lub „winne” złych relacji ojca z dzieckiem
• To zaś niesie ryzyko wtórnej wiktymizacji kobiet – ofiar przemocy domowej

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek prosi ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę o upowszechnienie raportu GREVIO wśród opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów oraz uwzględnienie go w ramach szkoleń sędziów i prokuratorów.

16 września 2021 r. Grupa Ekspertów Rady Europy ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej (GREVIO) opublikowała pierwszy raport ws. realizacji przez Polskę konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (konwencji stambulskiej).

Grupa wzywa Polskę do podjęcia wszelkich środków, w tym legislacyjnych, aby zapewnić, że wszystkie właściwe podmioty, w tym pracownicy socjalni czy sędziowie, przy podejmowaniu decyzji w sprawie opieki i widzeń z dzieckiem: 

• są świadomi i biorą pod uwagę negatywny wpływ, jaki wywiera na dzieci ich eskpozycja na przemoc jednego rodzica wobec drugiego; 
• powstrzymują się od używania koncepcji „alienacji rodzicielskiej” lub równoważnych, według których matki wskazujące na przemoc ze strony ojca dziecka są uznawane za „niewspółpracujące” lub „winne” złych relacji ojca z dzieckiem;
• sprawdzają historię przypadków przemocy jednego z rodziców w stosunku do drugiego, 
• podejmują kroki, aby procedury i decyzje nie zagrażały bezpieczeństwu kobiet-ofiar przemocy w związkach bliskich, w szczególności poprzez ujawnienie ich miejsca pobytu. 

Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór nad działalnością opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów. Dotyczy on m.in. przestrzegania standardów metodologii opiniowania i procedury badań psychologicznych, pedagogicznych lub lekarskich, a także terminowości opinii. Minister ustala standardy metodologii opiniowania dla zespołów oraz określa w rozporządzeniu tryb i sposób nadzoru nad zespołami.

W świetle uwag GREVIO Marcin Wiącek zwraca uwagę ministra na terminologię używaną w opiniach OZSS co do „alienacji rodzicielskiej”. Jak wskazuje GREVIO, niesie ona ze sobą duże ryzyko wtórnej wiktymizacji kobiet, które sprzeciwiają się lub są niechętne kontaktom dzieci z powodu przemocy, jakiej doznały od ojca dziecka. 

W takiej sytuacji rodzice niechętni takim kontaktom są obwiniani za powodowanie „alienacji rodzicielskiej” oraz za słabe więzi między dzieckiem a drugim rodzicem - w oderwaniu od wcześniejszych i leżących u podstaw tej niechęci aktów przemocy domowej. 

Równie ważne jest przeprowadzenie rzetelnej analizy historii przemocy w danej rodzinie, celem zidentyfikowania relacji władzy i dynamiki rodzinnej. 

Grupa ekspertów RE przywołuje stanowisko Europejskiego Stowarzyszenia Psychoterapeutów (European Association for Psychotherapy). W 2018 r. uznało ono terminy „alienacja rodzicielska” czy „syndrom alienacji rodzicielskiej” za niewłaściwe do użytku w praktyce psychoterapii i niosące duże ryzyko niedostrzeżenia bądź zbagatelizowania przemocy domowej . 

Światowa Organizacja Zdrowia 20 lutego 2020 r. usunęła zaś pojęcie „alienacja rodzicielska” („parental alienation”) z Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 (od 1 stycznia 2022 r.). Zmiana ta nastąpiła po reakcji środowisk zajmujących się prawem rodzinnym i przemocą domową. Zaopiniowały one, że ich badania i doświadczenia sądowe wskazują, iż „alienacja rodzicielska - termin bez silnych naukowych podstaw - jest często wykorzystywana do odwrócenia uwagi od przemocy domowej, nadużyć i innych dowodów istotnych dla dobra dziecka.

Do sejmowej Komisji ds. Petycji trafiła niedawno petycja dotycząca wprowadzenia zakazu powoływania się na teorię „alienacji rodzicielskiej” w prawie i działaniach m.in. sądów i OZSS.

RPO prosi ministra o udostępnienie przetłumaczonego na jęz. polski raportu wszystkim kierownikom OZSS. Chodzi o zapoznania ich z aktualnym stanem debaty na temat terminu i teorii „alienacji rodzicielskiej” oraz konieczności uwzględniania faktu przemocy w rodzinie (nie tylko bezpośrednio wobec dziecka, ale także w relacjach pomiędzy rodzicami) przy sporządzaniu opinii w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem.

Rzecznik prosi też o rozważenie uwzględnienia uwag GREVIO w ramach szkoleń sędziów i prokuratorów w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury oraz kształcenia ustawicznego sędziów i prokuratorów. 

IV.502.5.2014