Biuletyn Informacji Publicznej RPO

28 września obchodzimy Międzynarodowy Dzień Prawa do Informacji.

Jest to okazja do podkreślenia wagi tego szczególnego uprawnienia obywatelskiego.

Zagwarantowane w art. 61 Konstytucji RP prawo do informacji publicznej jest jednym z podstawowych narzędzi umożlwiających obywatelom budowanie społeczeństwa obywatelskiego i  wywieranie bezpośredniego wpływu na sprawy publiczne. Poinformowany obywatel to świadomy wyborca i skuteczny aktywista. Dlatego też Rzecznik Praw Obywatelskich z uwagą monitoruje sposób poszanowania przez organy państwa zasady jawności i podejmuje działania w sprawach indywidualnych o istotnym znaczeniu dla polepszenia standardów realizacji prawa do informacji publicznej w Polsce.

Kluczową rolę w kształtowaniu się szeroko rozumianego dostępu do informacji publicznej w naszym kraju odgrywa orzecznictwo sądów administracyjnych. W ocenie Rzecznika organy publiczne powinny jednak działać tak, aby skierowanie sprawy na drogę sądową było dla obywatela ostatecznością. Niepokój Rzecznika budzi nieuzasadnione wydawanie decyzji odmownych przez organy centralne, uporczywe wnoszenie skarg kasacyjnych oraz nierespektowanie orzeczeń sądów. Jednocześnie RPO docenia efektywną współpracę z wieloma urzędami w tym zakresie. Działania te dotyczą zarówno praktyki udostępniania informacji publicznej, jak i ustawodawstwa. W tym ostatnim przypadku warto zwrócić uwagę, że m.in. na skutek wystąpień Rzecznika ustawodawca zdecydował się uchylić przepis tzw. spec ustawy COVID-owej, mocą której w czasie pierwszych miesięcy stanu epidemii wprowadzono dla administracji możliwość udostępniania informacji publicznych.

W minionych miesiącach RPO był szczególnie zaangażowany m.in. w następujące sprawy sądowe,  szczególnie istotne z punktu widzenia zasady jawności i dostępu do informacji publicznej:

• sprawa dotycząca udostępnienia list poparcia sędziów kandydujących do nowo powołanej Krajowej Rady Sądownictwa – Rzecznik przystąpił do jednego z postępowań toczących się w tej sprawie przed WSA w Warszawie, zwracając uwagę, że przepisy ustawy o KRS nie mogą być traktowane jako przepisy szczególne umożliwiające odmowę udzielenia informacji o nazwiskach sędziów popierających kandydatury do KRS. W czerwcu 2019 roku NSA wydał wyrok nakazujący udostępnienie tych informacji. W sprawę zaangażował się Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, wydając postanowienie zabezpieczające zakazujące udostępniania danych osobowych sędziów, którzy poparli kandydatów do Krajowej Rady Sądownictwa. RPO zaskarżył to postanowienie do sądu administracyjnego, wskazując, że prowadzi ono do niewykonania prawomocnego orzeczenia sądowego. Sąd podzielił zdanie Rzecznika uchylając w  styczniu 2020 roku decyzje PUODO, na skutek czego listy zostały udostępnione.

W sprawę został zaangażowany również Trybunał Konstytucyjny. grupa posłów wniosła bowiem wniosek o stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu ustawy o KRS w rozumieniu pozwalającym na udostępnienie informacji o listach poparcia. Rzecznik przystąpił do postępowania przez TK podnosząc, że wniosek grupy posłów zmierza de facto do kontroli wykładni dokonanej przez sąd, a nie kontroli przepisu. Sprawa ta pokazuje jak uporczywe działanie organów publicznych i nierespektowanie prawomocnych orzeczeń sądowych prowadzi do wydłużenia procesu udostępniania informacji publicznej.

• sprawa dotycząca wstępu do Sejmu RP podczas protestu osób z niepełnosprawnościami w roku 2018 – Rzecznik przystąpił do postępowania przed WSA w Warszawie ze skargi dziennikarza OKOpress. Rzecznik wskazywał na brak podstawy prawnej zakazu i podkreślał, że prawo dostępu do informacji publicznej obejmuje również prawo wstępu na posiedzenia organów kolegialnych pochodzących z wyboru. Sprawa ta wiąże się również ściśle z realizacją wolności słowa. Wojewódzki Sąd Administracyjny podzielił w tej sprawie zdanie Rzecznika o naruszeniu art. 61 Konstytucji RP.
• W ostatnim czasie RPO zwrócił się również z prośbą o dopuszczenie do sprawy toczącej się przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, która również dotyczy problemu zakazu wstępu na teren Sejmu.

RPO stoi na stanowisku, że dostępność Sejmu dla polskich obywateli ma kluczowe znaczenie dla pełnej realizacji zasady demokratycznego państwa prawa.

• sprawa odmowy udostępnienia przez TVP S.A. informacji o kosztach produkcji godzącego w prawa osób LGBT progamu „Inwazja” – RPO przystąpił do postępowania przed WSA w Warszawie ze skargi Kampanii Przeciw Homofobii.  W sprawę zaangażowały się również Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego i Sieć Obywatelska Watchdog Polska. Spór dotyczył tego, czy informacja o kosztach wyprodukowania programu może być utajniona z uwagi na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. RPO wraz z organizacjami pozarządowymi wskazywał, że TVP S.A. realizuje zadania publiczne w postaci misji publicznej i wydatkuje środki pochodzące z abonamentu. Nie wykazała ona, w jaki sposób ujawnienie informacji o kosztach poniesionych na wyprodukowanie „Inwazji” mogłoby wpłynąć na jej pozycje rynkową. WSA uchylił decyzję TVP. Wyrok nie jest prawomocny. W ocenie Rzecznika sprawa ta ma kluczowe widzenie z punktu sprawowania społecznej kontroli nad działalnością mediów publicznych
  i sposobem kreowania przez nie debaty publicznej.

Powyższe sprawy sądowe prowadzi Zespół Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego
i Europejskiego RPO, który zapewnił także zastępstwo procesowe RPO przed sądami administracyjnymi: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/zesp%C3%B3%C5%82-prawa-konstytucyjnego-mi%C4%99dzynarodowego-i-europejskiego