Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kształcenie na odległość nie zastąpi bezpośredniego kontaktu ucznia z nauczycielem, a najnowocześniejsze nawet technologie nie stworzą odpowiedniej przestrzeni do budowania trwałych relacji rówieśniczych
• MEN odpowiedziało na wystąpienie RPO, jak będzie wyglądać nauka w szkole od 1 września
• Zdaniem resortu przedłużająca się izolacja może przynieść wiele negatywnych skutków. Chodzi nie tylko o rozwój intelektualny i mniejszą efektywność procesu kształcenia na odległość, ale i przygotowanie młodego człowieka do życia w społeczeństwie
• Rozwiązania dotyczące powrotu uczniów do szkół zastosowane w Polsce są podobne do rozwiązań przyjętych w innych państwach europejskich

26 sierpnia 2020 r. Rzecznik Praw Obywatelskich spytał ponownie MEN o stan przygotowań szkół do nowego roku szkolnego w sytuacji pandemii (na poprzednie wystąpienie z lipca nie dostał odpowiedzi).

Wskazywał, że informacje na temat sposobów zapewnienia bezpieczeństwa podczas stacjonarnej pracy szkół - oraz zagwarantowania wysokiej jakości nauki w razie konieczności powrotu do zdalnego kształcenia - są bardzo ważne dla uczniów, ich rodziców oraz pracowników systemu oświaty, którzy z niepokojem przygotowują się do nowego roku szkolnego.

Rzecznik wyraził m.in. nadzieję, że MEN wykorzystało wnioski z dotychczasowego przebiegu nauczania.

Odpowiedź wiceministra edukacji Macieja Kopcia

Wszelkie decyzje w sprawie przygotowania szkół do bezpiecznego ich funkcjonowania w nowym roku szkolnym są podejmowane z uwzględnieniem aktualnej sytuacji epidemicznej i zawsze  w porozumieniu z Głównym Inspektorem Sanitarnym oraz Ministrem Zdrowia.

5 sierpnia MEN przedstawił Wytyczne dla publicznych i niepublicznych szkół i placówek, które obowiązują od 1 września 2020 r. Zalecenia mają zastosowanie do organizacji pracy szkoły dla dzieci i młodzieży w systemie stacjonarnym. Zostały one opublikowane na stronie internetowej resortu.

Dodatkowo przygotowano zalecenia dla dyrektorów publicznych  i niepublicznych szkół i placówek znajdujących się w strefie czerwonej/żółtej, dostępne także na stronie resortu. Organizacja pracy szkoły na tych obszarach będzie uwzględniać wytyczne MEN, MZ i GIS dla publicznych i niepublicznych szkół i placówek oraz aktualne obostrzenia wynikające z przepisów prawa dotyczących stref.

Dyrektor może wprowadzić dodatkowe rozwiązania organizacyjne dotyczące funkcjonowania środowiska szkolnego, np. ustalić różne godziny przychodzenia klas do szkoły oraz rozpoczynania zajęć dla klas/oddziałów, aby zminimalizować gromadzenie się większej grupy osób w jednym miejscu, wprowadzić zakaz organizowania wyjść grupowych i wycieczek szkolnych, dokonywać pomiaru temperatury ciała pracownikom.

12 sierpnia br. MEN podpisał projekty 5 rozporządzeń, które pozwolą szkołom i placówkom w razie zagrożenia epidemicznego wprowadzić odpowiednie, dostosowane do sytuacji rozwiązania. Dzięki wprowadzonym zmianom dyrektorzy szkół i placówek dostali narzędzia pozwalające na odpowiednią organizację zajęć  w szkole, w szczególności, gdy sytuacja epidemiologiczna zagrozi zdrowiu uczniów.

Po otrzymaniu pozytywnej opinii powiatowego inspektora sanitarnego i zgody organu prowadzącego dyrektorzy szkół będą mogli elastycznie wprowadzać model mieszany pracy szkoły i placówki - zdalne nauczanie dla wszystkich uczniów lub grupy uczniów (np. zawiesić zajęcia grupy, grupy wychowawczej, oddziału, klasy, etapu edukacyjnego  lub całej szkoły lub placówki, w zakresie wszystkich lub poszczególnych zajęć i wprowadzić kształcenie zdalne).

Zgodnie z przepisami § 9 ust. 3 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, a także zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, pracodawca jest obowiązany zapewnić środki ochrony osobistej pracownikom narażonym na działanie szkodliwych czynników biologicznych. 

Zgodnie z § 8 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach –  w pomieszczeniach sanitarnohigienicznych powinna być zapewniona ciepła i zimna bieżąca woda oraz środki higieny osobistej, a urządzenia sanitarnohigieniczne powinny być utrzymywane w czystości i w stanie pełnej sprawności technicznej. Te obowiązki bez względu na sytuację epidemiczną – od 2011 roku – należą do organu prowadzącego placówkę oraz kierownika jednostki, czyli dyrektora szkoły.

Ponadto w wyniku współpracy z Ministerstwem Zdrowia, zostało zapewnione dodatkowe wsparcie w środki ochrony indywidualnej  dla szkół i placówek oświatowych.

MEN zachęca dyrektorów szkół i placówek oświatowych do składania zamówień na bezpłatne płyny do dezynfekcji oraz maski medyczne  dla personelu szkolnego za pośrednictwem formularza na stronie: https://soi.mz.gov.pl, zakładka: Szkoły. Zapas płynów  i maseczek jest przekazywany bezpłatnie przez Ministerstwo Zdrowia.

Odnosząc się do kwestii dotyczących kształcenia na odległość, informuję, co następuje. 25 marca 2020 r. weszła w życie nowelizacja rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Organ prowadzący szkołę mógł użyczyć uczniom i nauczycielom bezpłatnie, na zasadzie umowy cywilnej, sprzęt niezbędny do kształcenia na odległość.

Do realizacji tego zadania organ prowadzący mógł upoważnić dyrektora szkoły. W związku z problemami z dostępem do sprzętu i oprogramowania do realizowania kształcenia w formie zdalnej MEN podjęło działania umożliwiające zakup przez władze samorządowe dodatkowego sprzętu na potrzeby szkół. 

Od 1 kwietnia 2020 r. samorządy mogą wnioskować o środki na zakup sprzętu dla uczniów i nauczycieli do zdalnej nauki w ramach uruchomionego projektu „Zdalna Szkoła – wsparcie Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej w systemie kształcenia zdalnego”. Projekt ten jest wdrażany w formie projektu grantowego o wartości ponad 187 mln PLN (w tym środki UE to ok. 158,5 mln PLN).

Według danych na 29 lipca 2020 r. wnioski 2786 jednostek samorządu terytorialnego, spośród 2790 uprawnionych, zostały pozytywnie ocenione. Łączna kwota przyznanych środków to 185 124 829,62 zł. Działanie to jest efektem współpracy ministrów edukacji i cyfryzacji, w wyniku której Komisja Europejska zgodziła się, aby zaoszczędzone środki w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa przekazać na zakup sprzętu dla szkół. Minimalna kwota zwrotu, jaką mógł otrzymać samorząd to 35 tys., maksymalna – 100 tys. zł. Wysokość finansowania była uzależniona od liczby uczniów w gminie lub powiecie. O pieniądze mogła wnioskować każda gmina i powiat – nie był wymagany wkład własny.

Finansowanie jest przeznaczone na zakup sprzętu niezbędnego do kształcenia na odległość (komputery, laptopy lub tablety). Sprzęt może być użyczony uczniom i nauczycielom, którzy wymagają wsparcia w zakresie realizacji edukacji zdalnej. Za otrzymane środki samorządy mogą kupić również: niezbędne oprogramowanie, ubezpieczenie sprzętu, mobilny dostępu do internetu lub inne akcesoria potrzebne w zdalnym nauczaniu. Działanie realizuje Centrum Projektów Polska Cyfrowa (CPPC).

Ministerstwo współpracowało z Ministerstwem Cyfryzacji przy opracowaniu kryteriów podziału środków między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego. Procedury aplikowania zostały uproszczone do minimum po to, by jak najwięcej samorządów w jak najkrótszym czasie mogło zakupić niezbędny sprzęt do kształcenia na odległość. 

15 maja 2020 r. uruchomiono program „Zdalna szkoła+”.  To drugi, od czasu ogłoszenia na terenie Polski stanu epidemii, konkurs, w którym JST mogą uzyskać 100% dofinansowania na zakup sprzętu komputerowego, umożliwiającego realizację kształcenia na odległość. Samorządy mogą starać się o większe niż w pierwszym programie wsparcie, od 35 tys. zł do 165 tys. zł.  Pula środków wynosi ponad  180 milionów zł. Kryterium dofinansowania jest liczba rodzin wielodzietnych mieszkających na terenie danej gminy i korzystających z gminnego wsparcia.  Dofinasowanie dotyczy, podobnie jak przy poprzednim programie, zakupu zarówno komputerów, laptopów, jak i oprogramowania, ubezpieczenia sprzętu, mobilnego dostępu do internetu lub innych uzasadnionych wydatków związanych ze zdalną nauką (np. akcesoria). 

Do 31 sierpnia 2020 r. wsparcie uzyskało 2386 gmin na kwotę 174 512 968,16 zł. Na stronie https://www.cppc.gov.pl/zdalna-szkola-2 jest dostępna pełna dokumentacja programu, aplikacja do składania wniosków, wzór umowy i informator – kompendium wiedzy o programie. Ze względu na to, że część uprawnionych samorządów nie przystąpiła jeszcze do programu, okres na składanie wniosków o przyznanie grantów wydłużono do  30 września 2020 r.

Projekt „Zdalna szkoła+” jest finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. W ramach kolejnego działania rząd przeznaczy 130 mln zł na zakup m.in. komputerów dla dzieci, które przebywają w pieczy zastępczej. Odbiorcami wsparcia są dzieci z domów dziecka, jak i innych placówek rodzinnych.  Pieniądze będą przeznaczone m.in. na zakup komputerów  i oprogramowania, sprzętu audiowizualnego oraz sprzętu ochrony osobistej i środków dezynfekcyjnych. Rodziny zastępcze oraz dyrektorzy placówek mogą swoje potrzeby zgłaszać do starosty oraz Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie.  

Dofinansowanie na zakup sprzętu komputerowego organy prowadzące mogą także uzyskać w projektach realizowanych w ramach regionalnych programów operacyjnych z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój.  Również w kolejnej edycji programu rządowego „Aktywna tablica” na lata 2020-2024, który na początku sierpnia br. został przekazany do uzgodnień, opiniowania i konsultacji publicznych, uwzględniając obecną sytuację epidemiczną, wskazano, iż w 2020 r. uprawnione organy prowadzące i dyrektorzy szkół będą mogli zakupić komputery przenośne.

Ponadto MEN udostępnił dla szkół i placówek systemu oświaty Zintegrowaną Platformę Edukacyjną (ZPE). Była ona intensywnie rozwijana i wykorzystywana w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu edukacji z powodu pandemii COVID–19. Została uruchomiona w lutym 2019 r. i od momentu udostępnienia jej szkołom (wrzesień 2019) jest cały czas dostępna. Zintegrowana Platforma Edukacyjna została również wpisana do przepisów prawa oświatowego regulujących funkcjonowanie szkół i placówek  w okresie zawieszenia zajęć w szkołach w obecnym roku szkolnym jako narzędzie rekomendowane (ale nie obowiązkowe).

Platforma pełni dwie podstawowe funkcje:  repozytorium sprawdzonych i wartościowych materiałów dydaktycznych oraz narzędzia do wykorzystania w zdalnym nauczaniu i uczeniu się. Platforma oferuje aktualnie ponad sześć tysięcy osiemset materiałów edukacyjnych (bez programów nauczania, scenariuszy lekcji oraz poradników i informatorów – łącznie wszystkich zasobów jest ponad  12 tysięcy), przeznaczonych dla wszystkich etapów kształcenia, zarówno ogólnego jak i zawodowego (zakładki: „Kształcenie ogólne”; „Kształcenie zawodowe”). Niemal każdy materiał dydaktyczny jest edytowalny (umożliwia to dostępny na platformie edytor treści dla nauczycieli  i uczniów) i zawiera pytania otwarte lub ćwiczenia interaktywne.

Obecnie na platformie funkcjonuje prawie 5,8 mln kont użytkowników.  Od 1 marca br. do początku sierpnia br. liczba odsłon platformy to łącznie ponad 109 mln. Liczba korzystających z platformy epodreczniki.pl  w okresie marzec – czerwiec wynosiła średnio ok. 1 mln odsłon dziennie. Najwięcej odsłon, prawie 4,5 mln, zanotowaliśmy 25 marca. Mieliśmy wówczas blisko 1 mln aktywnych użytkowników. Z platformy skorzystało już ponad 10,5 mln użytkowników. Ponadto planujemy udostępnienie aplikacji mobilnej dla Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej funkcji wideopołączeń.

Ze względu na szacowany zakres wyposażenia szkół, zróżnicowane potrzeby uczniów i nauczycieli w zakresie korzystania ze sprzętu, pomocy dydaktycznych i narzędzi do terapii, nastąpiła przebudowa programu  w stosunku do poprzedniej edycji programu na lata 2017-2019,  m.in. zostały określone inne progi wsparcia finansowego dla szkół,  w których kształcą się uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym uczniowie niewidomi oraz uczniowie  z niepełnosprawnościami. Nowoczesne, otwarte, odpowiedzialne społeczeństwo uwzględnia oczekiwania dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym uczniów z niepełnosprawnościami (SPE). Odpowiadając na te potrzeby, nowa edycja programu „Aktywna tablica” na lata 2020–2024 uwzględnia w procesie wspierania szkół, również szkoły realizujące kształcenie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, a także sytuację, w której nauczanie i uczenie się jest realizowane w ramach kształcenia na odległość. 

W 2020 r. dystrybucja środków finansowych na zakup pomocy dydaktycznych komputerów przenośnych – laptopów obejmie typy szkół określone w Programie oraz tych uczniów i nauczycieli, którym sprzęt jest konieczny do kształcenia na odległość. W 2020 r. będzie możliwy zakup przez organy prowadzące i dyrektorów szkół tylko jeden rodzaj pomocy dydaktycznych – laptopów, do kwoty maksymalnie 14 tys. zł. 

Umożliwi to w sytuacji ponownego wystąpienia zagrożenia epidemicznego realizację kształcenia na odległość, a także realizację w kolejnych latach programu z uwzględnieniem wymaganych od szkół funkcjonalności, ponieważ każda szkoła przystępująca do programu powinna być wyposażona w co najmniej jeden laptop przypadający na jeden wnioskowany sprzęt. Kwota zaplanowana na 2020 r. umożliwi zakup około 10 tys. laptopów  dla uczniów i nauczycieli szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych dla dzieci i młodzieży oraz szkół za granicą. Szkoły podstawowe, które nie otrzymały wsparcia finansowego w edycji 2017–2019, oraz szkoły ponadpodstawowe otrzymają dotację  w maksymalnej wysokości do 14 tys. zł, szkoły podstawowe, w których kształcą się uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, otrzymają dotację w maksymalnej wysokości do 35 tys. zł, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze otrzymają dotację w maksymalnej wysokości do 100 tys. zł. Zróżnicowanie to wynika z szacowanej, uśrednionej wyceny specjalistycznego sprzętu do diagnozy i terapii  dla uczniów o specjalnych potrzebach oraz wyceny specjalistycznych drukarek druku wypukłego możliwych do zakupu przez specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze.

W ramach kolejnego działania rząd przeznaczy 130 mln zł na zakup m.in. komputerów dla dzieci, które przebywają w pieczy zastępczej. To kolejne wsparcie dla uczniów w dostępie do sprzętu komputerowego i internetu w okresie epidemii COVID-19. Odbiorcami wsparcia są dzieci z domów dziecka, jak i innych placówek rodzinnych. W całej Polsce w pieczy zastępczej umieszczonych jest ponad 72,5 tys. dzieci, w tym ponad  16,7 tys. dzieci w placówkach oraz ponad 55,5 tys. dzieci w pieczy  o charakterze rodzinnym.

Pieniądze – łącznie 130 mln zł – będą przeznaczone m.in. na zakup komputerów i oprogramowania, sprzętu audiowizualnego oraz sprzętu ochrony osobistej i środków dezynfekcyjnych. Rodziny zastępcze oraz dyrektorzy placówek mogą swoje potrzeby zgłaszać do starosty oraz Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. 

Organy prowadzące mogły się również ubiegać o wsparcie finansowe  na doposażenie szkół w ramach rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej. Zadania związane ze wsparciem organów prowadzących  w doposażaniu szkół w sprzęt wspierający prowadzenie kształcenie  na odległość przewidziano również w ramach regionalnych programów operacyjnych. 

MEN realizuje i planuje inne działania na rzecz wspierania szkół w zakresie podnoszenia jakości i efektywności nauczania, w tym także prowadzonego z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, które są / będą finansowane z budżetu MEN bądź  ze środków UE. Są to w szczególności:

1) wspieranie nauczycieli oraz kadry zarządzającej szkół w podnoszeniu jakości pracy szkół (projekty realizowane w PO WER);

2) rozwijanie kompetencji cyfrowych i informatycznych nauczycieli  i uczniów (tutaj np.: realizowany od 2019 r. projekt pn. Lekcja:Enter finansowany ze środków PO PC oraz projekt nadzwyczajny w ramach  Działania 2.10 PO WER związany z przeciwdziałaniem negatywnym skutkom pandemii COVID-19 w obszarze edukacji pn. Wsparcie placówek doskonalenia nauczycieli i bibliotek pedagogicznych  w realizacji zadań związanych z przygotowaniem i wsparciem nauczycieli w prowadzeniu kształcenia na odległość – wartość projektu 50,5 mln zł, w ramach tego projektu planuje się doposażenie w sprzęt placówki doskonalenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne oraz przeszkolenia 32 tysięcy nauczycieli i pracowników placówek doskonalenia nauczycieli oraz bibliotek pedagogicznych);

3) poszerzanie bazy publicznych, powszechnie dostępnych  i sprawdzonych e-zasobów i narzędzi edukacyjnych (tutaj  w szczególności realizowane i zaplanowane do realizacji projekty finansowane ze środków PO WER). 

Odnosząc się do kwestii przygotowania nauczycieli w zakresie wykorzystywania technologii informacyjnej, w tym wykorzystywania możliwości tej technologii do prowadzenia pracy zdalnej, informuję, że jest ono realizowane nie tylko w okresie epidemii i w związku ze szczególnymi potrzebami tego okresu, ale w sposób stały i systemowy.  Kształcenie nauczycieli jest prowadzone przez szkoły wyższe na podstawie programów przygotowanych z uwzględnieniem wymagań określonych  w standardach kształcenia nauczycieli.

Reasumując, w Ministerstwie Edukacji Narodowej cały czas trwały prace, które obejmowały swym zakresem takie kwestie jak: opracowanie aktów prawnych na potrzeby kształcenia na odległość, działania wspierające dyrektorów, nauczycieli, uczniów i ich rodziców, zapewnienie sprzętu do edukacji zdalnej lub środków finansowych na jego zakup czy też objęcie dzieci i młodzieży uczącej się pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Przygotowania systemu oświaty do nowego roku szkolnego opierały się także na analizie doświadczeń z pracy szkół i placówek w czasie ich ograniczonego funkcjonowania od połowy marca do czerwca 2020 r.

Jednocześnie należy podkreślić, że rozwiązania dotyczące powrotu uczniów do szkół zastosowane w Polsce są podobne do rozwiązań przyjętych w innych państwach europejskich. 

Kształcenie na odległość nie zastąpi bezpośredniego kontaktu ucznia z nauczycielem, a najnowocześniejsze nawet technologie nie stworzą odpowiedniej przestrzeni do budowania trwałych relacji rówieśniczych. Przedłużająca się izolacja może w dalszej perspektywie przynieść wiele negatywnych skutków. Chodzi nie tylko o rozwój intelektualny i mniejszą efektywność procesu kształcenia na odległość, ale również o przygotowanie młodego człowieka do dorosłości, do życia w społeczeństwie, które w dużym stopniu kształtuje się w środowisku szkolnym. 

(pełny tekst odpowiedzi MEN w załączniku poniżej)

VII.7037.45.2020