Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich złożył kasację od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego, który skazał obywatela za kierowanie pojazdem bez uprawnień – ponieważ nie miał przy sobie blankietu prawa jazdy („kartonika”)
• Obywatelowi zatrzymano uprzednio dokument prawa jazdy na 3 miesiące, ale było to niemal 2 lata wcześniej. Kierowca po upływie terminu pozbawienia uprawnień po prostu nie odebrał z depozytu samego blankietu prawa jazdy
• RPO wskazuje, uprawnienia do kierowania pojazdami odebrane na krócej niż rok wracają do kierowcy automatycznie - bez znaczenia, czy odebrał zatrzymany blankiet z depozytu

Kierowca został ukarany na podstawie art. 94 § 1 Kodeksu wykroczeń, który stanowi: „Kto na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu prowadzi pojazd mechaniczny, nie mając do tego uprawnienia, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1500 złotych”.

Wyrokiem nakazowym z 2023 r. sąd wymierzył obywatelowi karę 2 tys. zł grzywny. Orzekł też zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na  6 miesięcy. Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

W kasacji zastępca RPO Stanisław Trociuk wyrokowi zarzucił: 

• rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego, tj. art. 94 § 1 k.w., polegające na przyjęciu, że fakt prowadzenia pojazdu mechanicznego po drodze publicznej bez uprzedniego odebrania dokumentu prawa jazdy po ustaniu przyczyny jego zatrzymania i bez wniesienia opłaty ewidencyjnej, jest tożsamy z prowadzeniem pojazdu mechanicznego na drodze publicznej bez posiadania do tego uprawnienia, podczas gdy tak określone zachowanie nie stanowi o realizacji znamion wykroczenia.

Kasacja zwraca uwagę na orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów administracyjnych, które jednoznacznie wskazuje, że nieposiadanie blankietu prawa jazdy nie ma związku z posiadaniem uprawnień do prowadzenia pojazdów. W przypadkach, w których okres pozbawienia uprawnień nie przekracza roku, po jego upływie osoba odzyskuje je bez spełnienia dodatkowych warunków.

Sąd Najwyższy w wyroku z 22 lutego 2024 r. (II KK 323/23) stwierdził: „Penalizowany w art. 94 § 1 k.w. brak wymaganych uprawnień zachodzi wówczas, gdy dana osoba w ogóle nie uzyskała uprawnień do prowadzenia pojazdu określonej kategorii w sposób wskazany ustawowo, utraciła je w wyniku cofnięcia i musi ponownie ubiegać się o uzyskanie takich uprawnień lub posiadając de facto takie uprawnienia nie może w danej chwili ich realizować i z nich korzystać z uwagi np. na ich czasowe "zawieszenie" niepowodujące jednak ich definitywnej utraty. Bezsporne jest też i to, że osoba, której prawo jazdy zostało zatrzymane na okres nieprzekraczający roku, odzyskuje je bez spełnienia dodatkowych warunków.”; nadto: „Przez pojęcie "pozbawienia prawa jazdy" użyte w art. 94 § 1 k.w. rozumieć należy kategorie prawne przewidziane w kodeksach karnym i wykroczeń oraz w ustawie prawo o ruchu drogowym, a nie stany faktyczne, jak na przykład nieodebranie prawa jazdy od organu administracji. W związku z tym, po upływie okresu, na jaki zatrzymano prawo jazdy, kierującego objętego tą decyzją nie można traktować jako osoby nieposiadającej uprawnień w rozumieniu powyższego przepisu".

Z kolei WSA w Bydgoszczy w wyroku z 21 listopada 2023 r. (II SA/Bd 1009/23) orzekł, że „Wyłącznie okres faktycznego pozbawienia prawa jazdy wynikający wprost z określonych tytułów prawnych jak wyrok, postanowienie czy decyzja administracyjna, przesądza o okresie pozbawienia prawa jazdy, a nie czas, w jakim w rzeczywistości osoba pozostawała bez prawa jazdy. Koniecznym jest więc wyraźne rozróżnienie wskazanych powyżej okresów, tj. okresu pozbawienia prawa jazdy określonego w konkretnym tytule prawnym (np. decyzji administracyjnej) oraz okresu przez jaki dana osoba rzeczywiście pozostaje bez prawa jazdy (tj. od momentu faktycznego zatrzymania prawa jazdy do momentu jego zwrotu). Wykładnia przepisu art. 102 ust. 2 u.k.p. dokonana przy uwzględnieniu treści art. 49 ust. 1 pkt 3 lit. b u.k.p., a w którym mowa o "pozbawieniu" prawa jazdy na okres przekraczający rok, prowadzi do wniosku, że zwrot prawa jazdy uzależniony jest od uzyskania pozytywnego wyniku kontrolnego sprawdzenia kwalifikacji wyłącznie w sytuacji, gdy okres pozbawienia prawa jazdy, dłuższy niż rok, wynika z konkretnego tytułu prawnego. Nie chodzi tu zatem jedynie o czas, w jakim osoba w rzeczywistości pozostawała bez prawa jazdy (okres od dnia faktycznego zatrzymania prawa jazdy do momentu jego zwrotu)”.

W ocenie ZRPO przypisanie obwinionemu winy z art. 94 § 1 k.w. uznać należy za rażąco wadliwe, dokonane z obrazą prawa materialnego, co winno skutkować jego uniewinnieniem. Ukaranie wiązało się też z dolegliwością w postaci obligatoryjnego orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów, której nie powinien był ponieść, co dodatkowo wskazuje, że obraza prawa materialnego miała istotny wpływ na treść orzeczenia.

ZRPO wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i uniewinnienie kierowcy.

II.511.118.2024