Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dziś nauczyciel uniewinniony w postępowaniu dyscyplinarnym nie ma prawa do zwrotu potrącanych w okresie zawieszenia kwot wynagrodzenia
• Pracodawca uznał, że zwrócić należy jedynie kwoty wynagrodzenia zasadniczego, jeśli podlegały zatrzymaniu
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk pisze w sprawie zmiany przepisów do minister edukacji narodowej Barbary Nowackiej

W nawiązaniu do odpowiedzi Minister Edukacji Narodowej z 13 marca 2024 r. na wystąpienie RPO z 16 lutego 2024 r. dotyczące nierównego statusu prawnego nauczycieli zatrudnionych w ramach umowy o pracę oraz mianowania zastępca RPO Stanisław Trociuk zwraca uwagę na kolejna kwestię zgłoszoną przez nauczyciela, wnoszącego o podjęcie odpowiednich czynności legislacyjnych.

Z odpowiedzi z 13 marca 2024 r. wynika, że „w związku z postulatami o zmianę lub korektę niektórych rozwiązań systemowych dotyczących m.in. sposobu wynagradzania, awansu zawodowego, uprawnień nauczycieli - dostrzegając potrzebę wypracowania propozycji zmian dotychczasowych regulacji zostanie powołany Zespół, który będzie zajmował się zgłaszanymi postulatami...".

Teraz ZRPO opisuje sytuację, w której wraz z wszczęciem postępowania dyscyplinarnego dyrektor szkoły zawiesił nauczyciela w obowiązkach. Postępowanie dyscyplinarne zakończyło się uniewinnieniem, wobec czego nauczyciel wystąpił o wypłacenie potrącanych kwot wynagrodzenia. Pracodawca wskazał na art. 85u ust. 4 Karty Nauczyciela, że w takim przypadku nauczycielowi należy zwrócić jedynie kwoty wynagrodzenia zasadniczego, jeśli podlegały zatrzymaniu.

Nauczyciel skierował pozew do sądu pracy, który oddalił powództwo. Sąd przyjął, że materialnoprawną podstawę żądania powoda stanowi art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym wynagrodzenie nauczycieli, z zastrzeżeniem art. 32, składa się z: 

1) wynagrodzenia zasadniczego; 
2) dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy; 
3) wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw; 
4) nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy.

Stosownie do art. 85u Karty Nauczyciela wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela w okresie zawieszenia może ulec zmniejszeniu, a tymczasowo aresztowanego ulega zmniejszeniu najwyżej do połowy, w zależności od stanu rodzinnego nauczyciela, począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zawieszenie. W okresie zawieszenia nie przysługują dodatki i wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe. Jeżeli postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne zakończy się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem wyroku lub orzeczenia uniewinniającego, nauczycielowi oraz nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia.

Sąd odwołał się do art. 80 Kodeksu pracy, zgodnie z którym wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, natomiast za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Taką właśnie podstawę prawną zawiera Karta Nauczyciela w art. 85u ust. 1.

Jednakże, z uwagi na fakt, iż jest to przepis statuujący regułę wyjątkową, nie podlega on wykładni rozszerzającej. Wykładnia gramatyczna art. 85u ust. 1 i ust. 4 Karty Nauczyciela prowadzi do wniosku, iż po okresie zawieszenia zwrotowi podlega wynagrodzenie jedynie w części zatrzymanej, a zatem tej, do której odnosi się ust. 1 art. 85u, w którym jest mowa o wynagrodzeniu zasadniczym, które może ulec zmniejszeniu w czasie trwającego zawieszenia.

Jednocześnie w ust. 2 tegoż przepisu ustawodawca wprost posługuje się sformułowaniem „nie przysługują” w odniesieniu do przysługujących zawieszanemu nauczycielowi dodatków oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Zdaniem sądu, ust. 2 przepisu nie budzi wątpliwości interpretacyjnych, a jego wykładnia językowa prowadzi do jednoznacznych wniosków, że zawieszony nauczyciel w ogóle nie nabywa prawa do wymienionych w nich elementów wchodzących w skład szeroko rozumianego wynagrodzenia. A skoro nie nabywa do nich prawa, nie sposób przyjąć, iż zostały mu one „zatrzymane”.

W konsekwencji, skoro tego typu świadczenia nie należały się zawieszonemu w prawach nauczycielowi, to jako świadczenia nienależne za dany okres nie mogą podlegać zwrotowi. Biorąc zatem pod uwagę fakt, że w czasie trwającego postępowania dyscyplinarnego powodowi nie obniżono wynagrodzenia zasadniczego, a zatem nie dokonano „zatrzymania" jakiejkolwiek jego części, to brak jest podstaw do zasądzenia na jego rzecz jakichkolwiek kwot na podstawie art. 85u ust. 4 Karty Nauczyciela.

Przy rozstrzyganiu roszczenia powoda, sąd wziął również pod uwagę wyrok Sądu Rejonowego (Lex nr 3339000), który doszedł do takiego samego wniosku.

Art. 85u w obecnej postaci tworzy więc ryzyko sytuacji, w której nauczyciel, mimo uznania jego niewinności, poniesie konsekwencje finansowe bezpodstawnego oskarżenia, bez prawa do uzyskania adekwatnej rekompensaty.

Skarżący wskazuje na różnice pomiędzy przywołanymi przepisami Karty Nauczyciela a analogicznymi regulacjami odnoszącymi się do postępowań dyscyplinarnych poszczególnych grup zawodowych. Np. według art. 107 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, w razie uchylenia zawieszenia w czynnościach służbowych, strażak otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz obligatoryjne podwyżki w okresie zawieszenia, chyba że został zwolniony z powodu skazania prawomocnym wyrokiem sądu albo ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby. Podobnie jest m.in. w policji czy wśród pracowników samorządowych.

ZRPO prosi Panią Minister o analizę Karty Nauczyciela pod tym kątem przez Zespół dla wypracowania propozycji zmian Karty - z uwzględnieniem skutków finansowych dla nauczycieli, związanych z orzeczeniami komisji dyscyplinarnych umarzającymi postępowanie dyscyplinarne bądź uniewinniającymi nauczycieli od zarzucanych czynów.

III.7042.16.2024