Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nieuzasadnione jest zróżnicowanie statusu prawnego nauczycieli zatrudnionych w ramach umowy o pracę oraz mianowania
• Ci drudzy są bowiem w gorszym położeniu w zakresie ochrony przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy - w przypadku przywrócenia przez sąd do pracy  
• Rzecznik Praw Obywatelskich opowiada się za spójnym uregulowaniem sytuacji prawnej nauczycieli w tym obszarze, co oznacza konieczność jednakowego ich traktowania bez względu na podstawę prawną zatrudnienia
• AKTUALIZACJA: W ramach powołanych w resorcie tematycznych grup roboczych analizie będą mogły być poddane podniesione przez Pana Rzecznika kwestie dotyczące ochrony przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia do pracy przez sąd pracy - odpowiedziała min. Barbara Nowacka

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zwraca uwagę na ten problem minister edukacji narodowej Barbarze Nowackiej.

Rzecznikowi zasygnalizowano konstytucyjny aspekt nieuzasadnionego różnicowania sytuacji prawnej nauczycieli ze względu na tryb ich zatrudnienia, tj. umowy o pracę lub mianowania. Wskazuje to na potrzebę zmiany przepisów Karty Nauczyciela w celu dochowania zasady równości w ochronie przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy. w przypadku przywrócenia do pracy przez sąd.

W pragmatykach pracowniczych w sposób odrębny uregulowano stosunki pracy osób zatrudnionych w sektorze publicznym, do których należą m.in. nauczyciele. Karta Nauczyciela jest taką pragmatyką, co oznacza, że przy regulacji stosunku pracy ma ona pierwszeństwo przed Kodeksem pracy.

Zgodnie z art. 91c ust. 1 Karty „w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy," Ustawodawca posłużył się regulacją otwartą, odwołującą się do przepisów Kodeksu pracy, bez uszczegółowienia, o jakie normy prawne chodzi. Wydawać zatem by się mogło, że nauczyciele są objęci zakazem wypowiedzenia stosunku pracy w ochronnym wieku przedemerytalnym, w przypadku wypowiedzenia stosunku pracy lub jego rozwiązania bez wypowiedzenia, i przywrócenia do pracy przez sąd pracy oraz jej podjęcia, nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Zgodnie bowiem z Kp, jeżeli umowę rozwiązano z pracownikiem, o którym mowa w art. 39 Kp., wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy.

Status nauczycieli jest jednak zróżnicowany. Oprócz zatrudnionych na umowę o pracę, najliczniejszą grupą są nauczyciele mianowani i dyplomowani. Wskazane zaś przepisy Kp dotyczą wyłącznie pracowników umownych.

Zrodził się zatem problem, czy nauczyciel w ochronnym wieku przedemerytalnym – i zarazem nie jest objęty z tego tytułu ochroną przed wypowiedzeniem stosunku pracy, a to wyłącznie dlatego, że podstawą jego zatrudnienia nie jest umowa o pracę - może dochodzić wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez zatrudnienia po przywróceniu go do pracy na podstawie art. 57 § 2 Kodeksu pracy. Prawo takie przysługuje bowiem nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę.

W wyroku z 2 sierpnia 2012 r. Sąd Najwyższy przyjął, że art. 39 Kp wprost stanowi, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Wynikający z tego zakaz wypowiedzenia umowy odnosi się do stosunku pracy nawiązanego na podstawie umowy o pracę, nie dotyczy natomiast wypowiadania stosunków pracy opartych na innych podstawach.

Art. 39 Kp nie ma zakresu wykraczającego poza umowę o pracę. Do stosunków pracy z mianowania, regulowanych przepisami szczególnymi pragmatyk służbowych, Kp stosuje się wyłącznie w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami szczególnymi. To, że Karta nie zawiera wyraźnego wyłączenia stosowania art. 39 Kp do stosunków pracy mianowanych nauczycieli, nie może być uznane jako dorozumiane włączenie tego przepisu. 

Ponadto w zakresach dotyczących bytu i trwałości stosunków pracy z mianowania szczegółowa materia pragmatyk służbowych ma charakter zupełny i wyczerpujący. Regulacja sposobów i trybu nawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku pracy mianowanego nauczyciela jest w Karcie wyczerpująca i zupełna. Prowadzi to do uznania, iż art. 39 Kp, który reguluje wyłącznie zakaz wypowiadania umów o pracę, do szczególnej regulacji statusu nauczycieli mianowanych nie został włączony. 

Oznacza to, że art. 39 Kp nie znajduje w ogóle zastosowania do nauczycieli mianowanych. Takie też stanowisko zajął SN w postanowieniach z 19 listopada 2013 r., I PK 155/13 i 12 stycznia 2016 r., II PK 145/15.

Pogląd, że regulacja sposobów i trybu nawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku pracy mianowanego nauczyciela jest w Karcie wyczerpująca i zupełna, wyrażono tuż po wejściu jej w życie. To m.in. orzecznictwo SN, u którego podstaw leży założenie, że szczególne i odmienne od Kp sposoby ustania stosunku pracy podyktowano specyfiką pracy nauczycieli, a zwłaszcza organizacją pracy szkół, w tym zwłaszcza krótkookresowego planowania organizacji pracy szkoły, w tym zatrudniania nauczycieli.

W związku z przyjęciem w Karcie pełnego uregulowania trybu rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielami mianowanymi, w sytuacji przywrócenia do pracy, nie przysługuje im wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez zatrudnienia na podstawie art. 47 i art. 57 § 2 Kp. - nie są oni bowiem objęci zakresem podmiotowym stosowania tych przepisów (K.W. Baran w: Kodeks pracy. Komentarz, Tom I, Art. 1-113, red. Naukowa K.W. Baran, Wydanie 5, Warszawa 2020, uwagi do art. 57 § 2, s. 528). 

A przedmiotem art. 47 i art. 57 § 2 Kp nie jest ocena naruszenia przepisów o rozwiązaniu umowy o pracę, ale dotyczy wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy (wyrok SN z 29 czerwca 2021 r., II PSKP 41/21). Nabycie prawa do wynagrodzenia na podstawie tych przepisów nie jest uwarunkowane wystąpieniem jakiejkolwiek szkody u pracownika.

Jak wynika z wyroku SN z 3 października 2023 r., II PSKP 23/23, art. 91 c ust. 1 Karty nie może być wykładany jako odesłanie do stosowania tych wszystkich przepisów Kp z zakresu umowy o pracę, których odpowiednik nie występuje w Karcie. Taka wykładnia doprowadziłaby do rozmontowania konstrukcji stosunku pracy z mianowania, zmiany jego charakteru prawnego, rozmycia różnic między mianowaniem i umową o pracę, zaniku odmienności statusu nauczyciela w zależności od podstawy nawiązania stosunku pracy, co sprzeciwiałoby się mocnej tendencji przeciwnej ustawodawcy, o której świadczą kolejne nowelizacje Karty.

Ma zatem miejsce nieuzasadnione zróżnicowanie statusu prawnego nauczycieli zatrudnionych w ramach umowy o pracę i mianowania. Tych ostatnich stawia to w gorszym położeniu. Istnieje w związku z tym problem nierównego traktowania nauczycieli w zakresie ochrony przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia do pracy przez sąd  - w zależności od podstawy nawiązania stosunku pracy.

ZRPO prosi Panią Minister o rozważenie potrzeby podjęcia działań legislacyjnych, mających na celu zmianę przepisów Karty Nauczyciela w kierunku zrównania uprawnień nauczycieli mianowanych z uprawnieniami nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, związanych z ochroną przedemerytalną i prawem do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia nauczyciela do pracy przez sąd pracy i podjęcia przez niego zatrudnienia.

Odpowiedź Barbary Nowackiej, minister edukacji

Odpowiadając na pismo III.7040.69.2023.JP z 16 lutego 2024 r. uprzejmie informuję, że jednym z priorytetów obecnej polityki oświatowej Rządu RP jest odbudowa prestiżu zawodu nauczycielskiego. Rola społeczna, wymagane kwalifikacje i ustawowy obowiązek cyklicznego potwierdzania rozwoju zawodowego, a także wyzwania stawiane przed nauczycielami  - muszą być  odzwierciedlone w regulacjach systemowych kształtujących warunki pracy w tym zawodzie.  

W związku z postulatami o zmianę lub korektę niektórych rozwiązań systemowych dotyczących m.in. sposobu wynagradzania, awansu zawodowego, uprawnień nauczycieli - dostrzegając potrzebę wypracowania propozycji zmian dotychczasowych regulacji zostanie powołany Zespół, który będzie zajmował się zgłaszanymi postulatami.

Zespół ten będzie pracował w ramach tematycznych grup roboczych. Podczas prac grup roboczych, analizie będą mogły być poddane podniesione przez Pana Rzecznika kwestie dotyczące ochrony przedemerytalnej i prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia do pracy przez sąd pracy.

III.7040.69.2023