Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Komisja Ekspertów ds. Osób Głuchych spotkała się 4 kwietnia 2024 r. w Biurze RPO. Głównymi obszarami podejmowanymi, na których skupili się uczestnicy, były: dostępność wyborów samorządowych, dostępność biur poselskich i senatorskich oraz deklaracje dostępności.

Dostępność wyborów

Dorota Beker z Zespołu ds. Równego Traktowania Biura RPO (BRPO) przedstawiła ekspertom Komisji wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące dostępności wyborów skierowanych do samorządów gmin i Państwowej Komisji Wyborczej. W odpowiedzi  PKW wyraziła otwartość i zainteresowanie problematyką dostępności wyborczej oraz zadeklarowała przeprowadzenie własnych analiz w celu ułatwienia udziału w wyborach osobom z różnymi niepełnosprawnościami. Jednocześnie warto, by osoby głuche poparły postulaty RPO do PKW, ponieważ oddolne działania mogą mieć znaczący wpływ na działania w sprawie dostępności.

Kacper Nowina-Konopka z  Zespołu ds. Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego Biura RPO opowiedział o akcji Biura dot. kontroli lokali wyborczych pod kątem dostępności dla osób z niepełnosprawnościami przed wyborami samorządowymi. Odniósł się także do raportu RPO dot. dostępności lokali, przeprowadzonego w 2023 roku, wskazując na najczęściej popełniane błędy niedostępności lokalów wyborczych. Pracownicy Biura zachęcali ekspertów do włączenia się w obywatelskie kontrole. W tym celu Barbara Imołczyk (BRPO) przedstawiła i omówiła ankietę do kontroli lokali wyborczych, dostępną do wypełnienia online. A wraz z Moniką Wiszyńską-Rakowską (BRPO) opowiedziały o akcji społecznej „Wybory dostępne dla wszystkich”.

W trakcie dyskusji nad ankietą i akcją kontroli lokali wyborczych zauważono, że kwestionariusz ten uwzględnia tylko wymogi prawa związane z dostępnością lokali (zawarte w rozporządzeniu ws. dostępnych lokali wyborczych). Dlatego nie znalazły się w nim pytania odnoszące się do potrzeb komunikowania się osób głuchych z komisją wyborczą. Zauważono, że osoby głuche mogą uznać, że kontrola lokali wyborczych ich nie dotyczy i nie będą się w nią angażować. Potrzebne jest przygotowanie innego sposobu włączenia osób głuchych w aktywne działania na rzecz dostępności wyborów, który będzie uwzględniał ich potrzeby i wrażliwość. Przedstawiono następujące propozycje:

• Zaproszenie osób głuchych do projektowania działań w ramach kolejnej kampanii Biura RPO, również w przygotowanie kontroli lokali wyborczych,
• Zwrócenie szczególnej uwagi na możliwość skorzystania z dostępnych rozwiązań komunikowania się w PJM i poinformowania o tym PKW oraz komisji wyborczych.
• Promowanie rozwiązania obecnie stosowanego w Czechach – umieszczenie kodu QR na karcie wyborczej, która odsyła do komunikatów w Polskim Języku Migowym o sposobie głosowania.
• Nagranie krótki filmiku w PJM na temat standardów dostępności dla osób głuchych. Filmik miałby także zachęcać osoby głuche do sprawdzania, np.: czy w lokalu wyborczym można było porozumieć się za pomocą tłumacza PJM online? Czy komisja wiedziała o informacjach w PJM zawartych na stronie PKW? Czy komisja potrafiła je udostępnić? Następnie głusi obywatele mogliby zgłaszać w tej sprawie swoje uwagi do Biura RPO.

Eksperci ze Stowarzyszenia Polski Instytutu Praw Głuchych omówili petycję ws. nowelizacji Kodeksu wyborczego. Propozycja zmian polega na wprowadzeniu ustawowego obowiązku zapewnienia informacji w formie napisów i tłumaczenia na polski język migowy treści debat i komunikatów komitetów wyborczych. Petycję złożono pod koniec listopada 2023 r. do Sejmu, a w dn. 16.01.2024 została skierowana do sejmowej Komisji do Spraw Petycji. Pan Stanisław Porowski przedstawił treść petycji, podkreślając potrzebę zapewnienia dostępności przez PKW w postaci zapewnienia tłumaczeń na polski język migowy i zapewnienia napisów. Ekspert dodał, że państwo nie powinno łamać praw osób Głuchych, które są zagwarantowane w Konstytucji RP i Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Na zakończenie Pan Daniel Kowalski wyraził opinię, że dyskryminacja osób głuchych może zakończyć się wyłącznie poprzez wprowadzenie ustawowego obowiązku udostępniania informacji w PJM oraz wprowadzenia realnych i wysokich sankcji za brak dostępności.

Dostępność biur poselskich i senatorskich

Drugim obszarem tematycznym, podjętym na posiedzeniu Komisji Ekspertów ds. Osób Głuchych było zapoznanie uczestników z wystąpieniami RPO do Szefa Kancelarii Sejmu i Szefa Kancelarii Senatu w sprawie dostępności biur poselskich i senatorskich, zaprezentowane przez Dorotę Beker (BRPO). Odpowiedzi na wystąpienia się różnią. Szef Kancelarii Senatu jest przychylny kontynuacji tematu, z kolei Szef Kancelarii Sejmu wszedł w polemikę z wystąpieniem RPO - uczestnicy spotkania wyrazili swoje zdziwienie i przygnębienie takim podejściem Szefa kancelarii Sejmu. 

Mimo to, podczas spotkania zaproponowano przygotowanie ankiety dla posłów i senatorów, która może zwrócić ich uwagę na możliwość korzystania z racjonalnych usprawnień (online), które zapewniają szybką i skuteczną komunikację z parlamentarzystami, a także mogą uwrażliwić na prawa osób z niepełnosprawnościami. Wskazano także na potrzebę i konieczność nowelizacji ustawy o polskim języku migowym. Eksperci zwrócili uwagę również na to, że osoby głuche nie korzystają z instrumentów, jakie daje ustawa o dostępności. W związku z tym konieczne jest przeprowadzenie szerokiej akcji edukacyjnej dotyczącej wiedzy i umiejętności składania skarg na brak dostępności. Dobrą okazją odpowiedzi na te potrzeby mogą być planowane wspólne warsztaty Biura RPO i PFRON.

Deklaracje dostępności

Trzecim tematem spotkania było omówienie deklaracji dostępności na stronach www wybranych instytucji i organizacji. Zwrócono uwagę na dwie odrębne kwestie:

• sposób kształtowania deklaracji dostępności,
• obowiązek podania informacji o działaniach w PJM i tekście łatwym do czytania i rozumienia na stronie internetowej danej instytucji/organizacji.

Eksperci wraz z pracownikami BRPO postanowili wrócić do tematu na kolejnym posiedzeniu Komisji, które wstępnie zaplanowano na drugą połowę maja br.

Na koniec spotkania dr Dominika Wiśniewska zwróciła się z prośbą o Biura RPO o analizę i ewentualną interwencję Rzecznika w kwestii mechanizmów wspierania osób z niepełnosprawnościami, a szczególnie osób niedosłyszących przez PFRON. Z doświadczeń ekspertki wynika, że osoby pracujące przekraczają określony próg dochodowy, w wyniku czego nie mogą otrzymać dofinansowania od PFRON do zakupu aparatów słuchowych (koszt ok. 20 tys. zł), podczas gdy implanty (koszt ok. 120 tys. zł) są finansowane w całości przez NFZ. 

Takie zróżnicowanie wydaje się nieuzasadnione, a oprócz tego dyskryminujące osoby pracujące. Osobie bezrobotnej przysługuje wsparcie finansowe od PFRON na aparaty słuchowe, zakup komputera, koszty związane z przygotowaniem do zatrudnienia. A osobie pracującej wsparcie z zakupie aparatów słuchowych już nie przysługuje. Mechanizmy takie jak progi dochodowe mogą zniechęcać do podejmowania zatrudnienia i aktywności zawodowej, a zachęcać do korzystania z renty.