Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dostępność lokali wyborczych dla osób z niepełnosprawnościami jest istotna z punktu widzenia praw tych osób jako równoprawnych obywateli i wyborców
• W każdej gminie co najmniej połowa lokali wyborczych powinna być dostosowana do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami
• Pracownicy BRPO przeprowadzili kontrolę w 143 lokalach wyborczych oznaczonych jako lokale dostosowane
• Z kontroli wynika, że pomimo ponad dziesięciu lat obowiązywania przepisów dotyczących szczegółowych wymogów dostępności, problemy z ich faktycznym przestrzeganiem przy organizacji głosowania nadal występują
• Ponad 3/4 skontrolowanych lokali nie spełniało co najmniej jednego wymogu, prawie 40% co najmniej trzech, a co czwarty co najmniej 4 wymogów dostępności
• Przeprowadzona kontrola potwierdziła ponownie potrzebę uzupełnienia regulacji dostępności o kwestie dostępności otoczenia lokali wyborczych, co nie jest obecnie w ogóle ujęte w przepisach

Dostosowywanie lokali wyborczych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami stanowi istotną gwarancję zasady powszechności wyborów oraz element demokratyzacji prawa wyborczego. Chociaż ta grupa wyborców ma możliwość korzystania z alternatywnych sposobów głosowania, takich jak głosowanie korespondencyjne, czy głosowanie przez pełnomocnika, możliwość ta pozostaje prawem tych osób i, niezależnie od tego, wyborcy ci  powinni mieć możliwość udziału w głosowaniu osobiście w lokalu wyborczym na równi z pozostałymi obywatelami.

W tym kontekście kwestia dostępności lokali wyborczych jest bardzo istotna z punktu widzenia standardów ochrony osób z niepełnosprawnościami przed dyskryminacją w życiu politycznym, ale odpowiada także – jak wynika z wielu wniosków kierowanych do Rzecznika – na indywidualne potrzeby tych osób, które bardzo często wolą korzystać z prawa wyborczego w tradycyjny sposób.

Kontrola BRPO w lokalach wyborczych

Dlatego podobnie jak w poprzednich latach pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przeprowadzili kontrolę wybranych lokali wyborczych oznaczonych jako lokale dostępne do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością.

Kontrolujący sprawdzali spełnienie wymogów dostępności, w tym przede wszystkim wymogów określonych w treści rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.

Kontrola została przeprowadzona 14 października 2023 roku, w dniu przed dniem wyznaczonym na dzień wyborów i objęła 143 lokale wyborcze w ośmiu województwach.

Wnioski

Z przeprowadzonej przez pracowników Biura RPO kontroli wynika, że pomimo ponad dziesięciu lat obowiązywania szczegółowych przepisów w zakresie dostępności lokali dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, problemy z ich przestrzeganiem przy organizacji głosowań nadal występują.

Ponad trzy czwarte spośród skontrolowanych lokali nie spełniało co najmniej jednego wymogu (76%), prawie 40% co najmniej trzech, a co czwarty co najmniej 4 wymogów dostępności. W kilku przypadkach kontrolujący wskazali przy tym, że nie było możliwe samodzielne skorzystanie z urządzenia zapewniającego dostępność lokalu, takich jak winda lub specjalna rampa.

W ramach przeprowadzonej kontroli uwzględniono także problemy, które nie mają odzwierciedlenia w oficjalnych wymogach określonych w przepisach prawa, przede wszystkim przeszkody w otoczeniu lokalu wyborczego. Problemy takie odnotowano w przypadku 54% skontrolowanych lokali wyborczych.

Wyniki kontroli wskazują na konieczność uzupełnienia obowiązujących przepisów prawa oraz ich zredagowanie w sposób bardziej przystępny i jasny dla osób, które nie posiadają szczegółowej wiedzy w zakresie standardów dostępności. Częściowo problem ze spełnieniem wymogów dostępności lokali wyborczych wynika bowiem z lakoniczności lub niejednoznaczności przepisów rozporządzenia, które reguluje te kwestie. Z obserwacji wynika ponadto, że w wielu przypadkach członkowie komisji wyborczych w lokalach, które podlegały kontroli, nie znali określonych w przepisach prawa szczegółowych wymogów dotyczących dostępności lokali dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Wydaje się, że przygotowanie członków obwodowych komisji wyborczych w zakresie tych standardów może nie być wystarczające, zaś szkolenia członków komisji wyborczych w małym stopniu uwzględniają te kwestie.