Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele nadal skarżą się na rozbieżne postanowienia sądów o nabyciu spadku po tej samej osobie 
• Uniemożliwia to działania prawne spadkobierców, jak wpis w księdze wieczystej, podział majątku, nie mówiąc o sprzedaży
• Problemu nie rozwiązuje ani skarga o wznowienie postępowania, ani też skarga nadzwyczajna 
• Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny interweniuje w tej sprawie u Ministra Sprawiedliwości. Do końca lutego 2023 resort miał wydać opinię w tej kwestii, wraz z analizą aktową.
• AKTUALIZACJA 10.04.2024: Resortowy projekt przewiduje, że sąd orzekający jako sąd I instancji w postępowaniu, w którym wydano kolejne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, będzie mógł je uchylić - także z urzędu
• Ma też powstać mechanizm prewencyjny ujawniający informacje o toczących się postępowaniach spadkowych, a nie jedynie, jak dotychczas, o wydanych prawomocnych postanowieniach o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktach poświadczenia dziedziczenia - zapowiada MS

Nadal aktualny jest problem współwystępowania w obrocie prawnym kilku prawomocnych postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Wymaga on systemowego rozwiązania i interwencji na szczeblu ustawowym.

Sprawa była już tematem wystąpień do MS. 25 stycznia 2022 r. w BRPO odbyło się też spotkanie robocze w tej kwestii z udziałem przedstawicieli MS.

W ostatniej odpowiedzi z 1 lutego 2023 r. resort informował o badaniach Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, które miały zakończyć się sporządzeniem opinii. Wraz z analizą aktową miała być ona gotowa do końca lutego 2023 r. Niestety, Ministerstwo dotychczas nie poinformowało o wyniku analiz i dalszych etapach prac.

Tymczasem tylko w 2023 r. do RPO wpłynęło 18 wniosków o interwencję w sprawach dwóch prawomocnych postanowień spadkowych o nabyciu spadku po tej samej osobie. Ani skarga o wznowienie postępowania ani skarga nadzwyczajna nie zostały przewidziane dla rozwiązywania problemów o charakterze systemowym, a niewątpliwie z takim mamy tu do czynienia.

W 2023 r. oraz w pierwszych miesiącach 2024 r. problem ten stanowił podstawę do wniesienia przez RPO 13 skarg nadzwyczajnych i 4 skarg o wznowienie postępowania. Nadal badane są kolejne wnioski. 

RPO zauważa wydłużającą się listę spraw, w których nie dysponuje już adekwatnymi środkami prawnymi, za których pomocą można by naprawić stan prawny wobec dwóch postanowień o spadku. Sprawy te dotyczą postanowień, co do których nie jest możliwa ani skarga o wznowienie postępowania - z uwagi na upływ terminu, o którym mowa w art. 408 k.p.c. - ani skarga nadzwyczajna, bo nie przysługuje ona od orzeczeń, które stały się prawomocne przed wejściem w życie Konstytucji RP 17 października 1997 r.

Rzecznik obawia się, że zbliżający się koniec terminu na wnoszenie skarg nadzwyczajnych w sprawach, które stały się prawomocne od 17 października 1997 r. do dnia wejścia w życie ustawy z 8 grudnia 2017 r. o SN, sprawi, że kolejna kategoria spraw zostanie wyłączona z możliwości podjęcia działań przywracających zgodność z prawem.

Taką sytuację należy ocenić negatywnie, zarówno z perspektywy ochrony praw i wolności konstytucyjnych obywateli, jak i z punktu widzenia pewności prawa i bezpieczeństwa obrotu prawnego, które stanowią wartości o charakterze uniwersalnym.

W związku z tym Marcin Wiącek zwraca się do min. Adama Bodnara o informacje o stopniu zaawansowania omawianych prac i perspektyw wdrożenia instrumentów zapewniających rozwiązanie problemu.

Odpowiedź Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz, podsekretarz stanu w MS

W pierwszej kolejności bardzo dziękuję za kolejną informację, z której wynika, że problem zasygnalizowany we wcześniejszej korespondencji pozostaje aktualny.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że opinia Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości w przedmiocie przyczyn wydawania przez sądy kolejnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy została opracowana (przedstawiam ją w załączeniu), a na podstawie jej wniosków Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło prace legislacyjne zmierzające do wyeliminowania sygnalizowanego problemu.

Po pierwsze w Departamencie Legislacyjnym Prawa Cywilnego opracowany został projekt zmiany ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (dalej: „k.p.c."), przewidujący wprowadzenie do k.p.c. przepisu art. 6692, zgodnie z treścią którego sąd, który orzekał jako sąd pierwszej instancji w postępowaniu, w którym wydano kolejne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, będzie mógł je uchylić - także z urzędu - na posiedzeniu niejawnym. Sąd badał będzie jedynie fakt wydania kolejnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku co do tego samego spadku. Uczestnikami takiego postępowania mają być uczestnicy postępowania, w którym zapadło prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, w przedmiocie uchylenia którego toczy się postępowanie. Postanowienie w przedmiocie uchylenia postanowienia będzie zaskarżalne zażaleniem.

Powyżej projektowany przepis został zawarty w projekcie o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego. Na posiedzeniu Zespołu do spraw Programowania Prac Rządu w dniu 22 marca 2024 r. projekt uzyskał wpis do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów pod numerem UD30.

W kolejności projekt zostanie skierowany do uzgodnień wewnątrzresortowych, a następnie uzgodnień międzyresortowych, konsultacji publicznych i opiniowania. W ramach procesu opiniowania, projekt zostanie przedstawiony także Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

Niezależnie od powyższego pragnę wskazać, że w Ministerstwie Sprawiedliwości podjęto działania zmierzające do stworzenia mechanizmu prewencyjnego służącego eliminacji problemu podwójnych postanowień spadkowych poprzez ujawnienie informacji o toczących się postępowaniach spadkowych, a nie jedynie - jak dotychczas - o wydanych prawomocnych postanowieniach o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktach poświadczenia dziedziczenia.

W zakresie tego rozwiązania w toku prac koncepcyjno-analitycznych zarysowały się dwie koncepcje: jedna dotyczy ujawniania informacji w dedykowanym Centralnym Wykazie Spraw Spadkowych (CWSS), druga zaś rozbudowy funkcjonalności Rejestru Spadkowego wchodzącego w skład Systemu Rejestry Notarialne i ujawniania informacji o postępowaniach spadkowych w tym rejestrze. Aktualnie organizowane są spotkania członków Kierownictwa resortu, przedstawicieli Departamentu Informatyzacji i Rejestrów Sądowych, Departamentu Legislacyjnego Prawa Cywilnego oraz przedstawicieli Krajowej Rady Notarialnej, mające na celu ustalenie kierunku projektu.

Mając na uwadze powyższe pozostaję w przekonaniu, że wszystkie wypracowane w Ministerstwie instrumenty, po wdrożeniu ich w życie, przyczynią się co najmniej do zmniejszenia skali występującego problemu tzw. podwójnych postanowień spadkowych.

Jednocześnie pragnę zapewnić, że działania zmierzające do wdrożenia mechanizmów zapobiegających dublowaniu postanowień spadkowych są jednym z priorytetów Ministerstwa Sprawiedliwości.

IV.511.221.2020