Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obecne wyposażenie placówek medycznych nie zapewnia pacjentkom z niepełnosprawnościami dostępu do świadczeń z zakresu ginekologii na równi z innymi 
• Standardy dostępności gabinetów lekarskich i większych podmiotów leczniczych powinny znaleźć się w aktach prawa powszechnie obowiązującego
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawia problem minister zdrowia Izabeli Leszczynie

Rzecznik kontynuuje dialog z resortem zdrowia w sprawie konieczności uwzględniania indywidualnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami w dostępie do świadczeń zdrowotnych. Szczególnie podkreśla wymagające niezwłocznej poprawy uwarunkowania związane z opieką ginekologiczną i położniczą.

Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ wskazał, że szczególnie istotne jest wzięcie pod uwagę perspektywy płci, tak aby uwzględnić m.in. odpowiednią opiekę zdrowotną dla kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnościami, w tym ginekologiczną i położniczą. Art. 6 Konwencji wskazuje, że kobiety i dziewczęta są narażone na wielokrotną dyskryminację, w związku z czym władze publiczne są obowiązane podejmować działania w celu zapewnienia pełnego i równego korzystania przez kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnościami ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności. 

Podobne zalecenie znalazło się również w rekomendacjach Komitetu dla Polski z 2018 r., po rozpatrzeniu pierwszego sprawozdania rządu z wdrażania Konwencji. Wezwano w nim Polskę do uznania praw kobiet z niepełnosprawnościami do ochrony zdrowia, wspierania ich w podejmowaniu decyzji dotyczących planowania rodziny, odpowiedniej edukacji oraz zapewnienia dostępnych świadczeń medycznych.

Zalecenia te wymagają odpowiedniego uwzględnienia i praktycznego wdrożenia.

Dostępność architektoniczna gabinetów ginekologicznych

Wcześniej RPO pisał do MZ o głównych problemach świadczeń opieki ginekologicznej i położniczej. Gabinety nie są dostępne architektonicznie, nie są wyposażone w fotele ginekologiczne umożliwiające ich obniżanie, podnośniki służące do przesadzania na fotel oraz w wagi krzesełkowe, najazdowe czy łóżkowe.

Zdaniem pacjentek tylko 122 gabinety były wyposażone w obniżany fotel ginekologiczny. Przez ok. pół roku liczba ta wzrosła zaledwie do 124. Z podnośnika do przesadzania na fotel pacjentki mogą obecnie korzystać w 10 gabinetach.

Pozytywne zmiany w nieco większym zakresie nastąpiły w przypadku wag. W 84 podmiotach osoba z niepełnosprawnością może uzyskać miarodajny pomiar wagi, co oznacza wzrost od ub.r. o 17 podmiotów. Mimo to nadal są województwa, w których żadna placówka nie dysponuje takim sprzętem. A podnośniki są też ułatwieniem dla pracowników ochrony zdrowia, bo nie muszą dźwigać pacjentów.

Sytuacja stopniowo się poprawia, ale tempo zmian jest wysoce niezadowalające. Aktualny stan wyposażenia placówek medycznych nie zapewnia zaś pacjentkom z niepełnosprawnościami dostępu do świadczeń z zakresu ginekologii na równi z innymi.

W zeszłym roku zarówno Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, jak i MZ prowadziły niezależne od siebie projekty w celu zwiększenia dostępności placówek ochrony zdrowia dla osób z niepełnosprawnością. Resort informował o rozwiązaniach z zakresu telemedycyny i o planowanym w nowej perspektywie finansowej UE projekcie poprawy dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami placówek ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, w tym gabinetów ginekologicznych. 

Z informacji wynikało ponadto, że w 2023 r. ministerstwo prowadziło badanie ankietowe na potrzeby Strategii na rzecz Osób Niepełnosprawnych pn. „Analiza dostępności do świadczeń ginekologicznych lub położniczych dla kobiet z różnymi rodzajami niepełnosprawności, w szczególności z niepełnosprawnością ruchową". Wyniki miały być wykorzystane w działaniach służących poprawie dostępności i komfortu korzystania przez pacjentki z niepełnosprawnością z usług ginekologiczno-położniczych.

Stworzenie i wdrożenie standardów dostępności gabinetów lekarskich i większych podmiotów leczniczych jest kluczowe i powinno nastąpić poprzez opracowanie aktów prawa powszechnie obowiązującego. Tylko w taki sposób można realnie wpłynąć na zapewnienie dostępności osobom z niepełnosprawnościami. Taki tryb jest zgodny ze Strategią na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami na lata 2021/2030.

Przepisy przewidują dziś obowiązek zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami również w przypadku dużej części placówek ochrony zdrowia. Wydaje się, że przynajmniej ich część już teraz jest do tego zobowiązana, ale realizacja wciąż jest wyzwaniem. Może to zrealizować opracowanie standardów dostępności i podniesienie ich do rangi przepisów powszechnie obowiązujących. Umożliwia to połączenie tego obowiązku z możliwością uzyskiwania środków publicznych w ramach umów z NFZ. Ponadto warto rozważyć premiowanie placówek, które standardy spełniają.

Należałoby też zadbać o niezwłoczne wprowadzenie rozwiązań przejściowych. Jedną z takich inicjatyw wartych upowszechnienia było uruchomienie przez organizację społeczną mobilnych, dostępnych gabinetów ginekologicznych, w których można korzystać blisko miejsca zamieszkania. A nawet obecnie funkcjonujące mobilne gabinety (m.in. mammobusy, cytobusy) nie są dostępne. O ile jest to rozsądne rozwiązanie doraźne, to powinno być wyłącznie przejściowe. Nacisk powinien być zaś położony na wypracowanie standardów dostępności, nadanie im odpowiedniej rangi i skuteczne egzekwowanie.

Konieczność wdrożenia do programu kształcenia zawodów medycznych komunikacji z osobami ze szczególnymi potrzebami

Kolejnym poważnym wyzwaniem, z jakim mierzą się pacjentki z niepełnosprawnościami, jest komunikacja z personelem medycznym. Ich powszechne doświadczenia to:

• ignorowanie pacjentek i prowadzenie rozmowy z tłumaczem, asystentem lub członkiem rodziny pacjenta głuchego,
• stereotypowe traktowanie i założenie, że kobiety z niepełnosprawnościami nie mogą lub nie powinny prowadzić aktywnego życia seksualnego, 
• infantylizowanie pacjentek z niepełnosprawnościami i traktowanie ich niezgodnie z wiekiem biologicznym jako „wieczne dzieci",
• naruszające godność, a nawet upokarzające uwagi.

Pacjentki oczekują, aby nie czuły się dyskryminowane, niewłaściwie traktowane czy wręcz obrażane w gabinetach. Dlatego konieczne jest jak najszersze przygotowanie personelu do współpracy z nimi, uwrażliwienie pracowników na kwestie niepełnosprawności i trudności poszczególnych osób. 

Działania powinny obejmować zarówno szkolenia z wiedzy o różnych niepełnosprawnościach, sposobu komunikacji, jak również formy udzielania informacji o stanie zdrowia i wybranym sposobie leczenia, czy też udostępniania dokumentacji medycznej zgodnie z potrzebami (ze szczególnym uwzględnieniem udostępniania dokumentacji medycznej osobom z niepełnosprawnością wzroku, tak aby przedstawione informacje mogły zostać odczytane przez czytniki ekranu oraz osobom z niepełnosprawnością słuchu, co wymaga tłumaczenia na Polski Język Migowy).

Rozwiązaniem ułatwiającym komunikację z personelem medycznym, proponowanym przez środowisko osób z niepełnosprawnościami, jest wydłużenie czasu wizyty dla takich pacjentek. Należałoby zatem dążyć do ujęcia tych treści w programach nauki na kierunkach medycznych.

Marcin Wiącek prosi Minister Zdrowia o analizę tych problemów i ustosunkowanie się do nich. Zwraca się też o udostępnienie danych i wniosków z badania ankietowego, którego celem miała być analiza dostępności usług ginekologicznych oraz położniczych dla kobiet z różnymi rodzajami niepełnosprawności wraz z informacją, czy forma ankiety była przystosowana do różnych grup pacjentek (np. w tekście łatwym do czytania i rozumienia, czy z tłumaczeniem na PJM).

XI.815.64.2022