Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kobiety z niepełnosprawnościami nie mają równego z innymi dostępu do świadczeń opieki ginekologicznej i położniczej
• Na każdym etapie wizyty dostrzegają one brak procedur, wytycznych i rekomendacji, które gwarantowałyby niezbędne racjonalne usprawnienia, likwidację barier i odpowiednie postępowanie
• Np. tylko 122 gabinetów w Polsce ma udogodnienie w postaci obniżanego fotela ginekologicznego
• Skarżą się też na stereotypowe traktowanie, założenie że kobiety z niepełnosprawnościami nie mogą lub nie powinny prowadzić aktywnego życia seksualnego, czy naruszające godność, a nawet upokarzające uwagi lekarzy
• AKTUALIZACJA:  Resort zdrowia informuje o swych działaniach dla poprawy dostępności opieki medycznej dla kobiet z niepełnosprawnością. M.in. wsparciem w obszarach: architektonicznym, cyfrowym oraz informacyjno-komunikacyjnym z projektu „Dostępność Plus dla zdrowia” zostanie objętych 270 placówek Podstawowej Opieki Zdrowotnej i co najmniej 72 szpitale. 

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę minister zdrowia Katarzynie Sójce na indywidualne potrzeby osób z niepełnosprawnościami w dostępie do świadczeń opieki medycznej ze szczególnym uwzględnieniem opieki ginekologicznej i położniczej.

Napotykają one dodatkowe bariery w uzyskaniu odpowiednich świadczeń medycznych. W szczególnej sytuacji są kobiety z niepełnosprawnościami w kontekście świadczeń opieki ginekologicznej i położniczej. Na każdym etapie wizyty dostrzegają one brak takich procedur, wytycznych i rekomendacji związanych z właściwą obsługą, które gwarantowałyby niezbędne racjonalne usprawnienia, likwidację barier i odpowiednie postępowanie.

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych wskazuje, że kobiety i dziewczęta są narażone na wielokrotną dyskryminację. Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ zwraca uwagę, że szczególnie istotne jest wzięcie pod uwagę perspektywy płci, tak aby uwzględnić m.in. odpowiednią opiekę zdrowotną dla kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnościami, w tym ginekologiczną i położniczą. Wobec tego władze publiczne są obowiązane do działań w celu zapewnienia pełnego i równego korzystania przez kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnościami ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności. 

Podobne zalecenie znalazło się w rekomendacjach Komitetu wobec Polski z października 2018 r. Wezwał on Polskę do uznania praw kobiet z niepełnosprawnościami do ochrony zdrowia, wspierania ich w podejmowaniu decyzji dotyczących planowania rodziny, odpowiedniej edukacji oraz zapewnienia dostępnych świadczeń medycznych. 

Dużym utrudnieniem - zwłaszcza dla pacjentek na wózkach - pozostaje niedostępność architektoniczna gabinetów, m.in. brak foteli ginekologicznych umożliwiających ich obniżenie, czy podnośnika do przesadzania na fotel. 

Według analiz w Polsce tylko 122 gabinetów ma udogodnienie w postaci obniżanego fotela ginekologicznego, a jedynie 9 – podnośnik.  Gabinety te znajdują się zarówno w placówkach mających kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, jak i w podmiotach w pełni komercyjnych. Oznacza to, że w części przypadków od możliwości finansowych pacjentki zależy możliwość skorzystania z badań profilaktycznych, czy właściwego prowadzenia ciąży.

Media opisują przypadki, gdy wobec niewyposażenia gabinetów w wagi krzesełkowe, najazdowe czy łóżkowe, pacjentkom z niepełnosprawnościami sugeruje się zważenie w gabinetach weterynaryjnych, masarniach lub na złomowiskach. Wagi dostępne są w 67 placówkach. W województwach dolnośląskim, warmińsko-mazurskim czy zachodniopomorskim ma ją tylko jedna placówka; w niektórych województwach nie ma ich w ogóle. A są one niezbędne nie tylko w przypadku ciąży (przy sprawdzaniu prawidłowości jej rozwoju), ale również przy właściwym doborze dawkowania leków, czy dla obliczania Body Mass Index. 

Podstawową trudnością jest też sposób komunikacji personelu medycznego z pacjentkami z niepełnosprawnościami, m.in. ignorowanie pacjentek i prowadzenie rozmowy z tłumaczem, asystentem lub członkiem rodziny pacjenta głuchego, stereotypowe traktowanie i założenie, że kobiety z niepełnosprawnościami nie mogą lub nie powinny prowadzić aktywnego życia seksualnego, infantylizowanie tych pacjentek i traktowanie ich niezgodnie z wiekiem biologicznym jako „wieczne dzieci", czy naruszające godność, a nawet upokarzające uwagi lekarzy.

Ministerstwo Zdrowia realizuje obecnie projekt „Dostępność Plus dla zdrowia", w którym szpitale i placówki POZ mogą uzyskiwać granty na poprawę dostępności zarówno architektonicznej, cyfrowej jak i informacyjno-komunikacyjnej. Środki te mogą być przeznaczane na dostosowania w zakresie świadczeń położnej POZ, remontu pomieszczeń, czy zakupu sprzętu. 

W maju 2023 r. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych ogłosił, że w ramach programu „Dostępna Przestrzeń Publiczna" przewidziano 25 mln zł na likwidację barier technicznych, informacyjno-komunikacyjnych oraz wyposażenie w technologie wspomagające i urządzenia umożliwiające skorzystanie przez osoby z niepełnosprawnością z usług podmiotów leczniczych. Miało to zapewnić możliwość skorzystania z opieki ginekologiczno-położniczej powszechnie dostępnej - osoby z niepełnosprawnościami nie mogą jednak z niej korzystać z uwagi na występujące bariery.

RPO z aprobatą przyjął informację o uruchomieniu środków służących poprawie sytuacji pacjentek z niepełnosprawnościami chcących skorzystać ze świadczeń z zakresu ginekologii. Wydaje się jednak, że skuteczniejsze byłoby wypracowanie i wdrożenie standardów wyposażenia w odpowiedni sprzęt gabinetów lekarskich bądź większych podmiotów leczniczych. 

Zgodnie z wnioskami i zaleceniami raportu RPO „Dostępność usług opieki zdrowotnej dla osób z niepełnosprawnościami - analiza i zalecenia", standardy dostępności placówek ochrony zdrowia powinny być szeroko implementowane, obowiązkowe oraz zapisane w aktach prawa powszechnie obowiązującego. Jest to zbieżne ze Strategią na rzecz osób z niepełnosprawnościami, w której zaplanowano systemowe rozwiązania co do zapewnienia dostępności usług ginekologiczno-położniczych dla kobiet z niepełnosprawnościami. Chodzi o opracowanie standardów dostępności na wszystkich etapach świadczeń medycznych, z uwzględnieniem możliwości badań specjalistycznych w domu pacjentki.

Stworzenie takich standardów wymaga uwzględnienia szeroko rozumianej dostępności,  obejmującej zarówno bariery architektoniczne, informacyjno-komunikacyjne, sensoryczne, jak i cyfrowe - z perspektywy kobiet i dziewcząt z różnymi niepełnosprawnościami. Tylko taka dostępność odpowiada definicji z Konwencji ONZ.

Oczekiwania osób z niepełnosprawnościami, by nie czuły się dyskryminowane, niewłaściwie traktowane czy wręcz obrażane w gabinetach wiążą się z koniecznością przygotowania personelu do współpracy, uwrażliwienia na kwestie niepełnosprawności oraz trudności poszczególnych osób. Odpowiednie działania powinny obejmować szkolenia z wiedzy o różnych niepełnosprawnościach, sposobu komunikacji, formy udzielania informacji o stanie zdrowia i wybranym sposobie leczenia, czy też udostępniania dokumentacji medycznej zgodnie ze zgłaszanymi potrzebami (np. aby osoby z niepełnosprawnością wzroku mogły ją dostać na czytniki).

Rzecznik prosi Panią Minister o analizę tych problemów, ustosunkowanie się do nich oraz poinformowanie o planowanych działaniach dla zapewnienia dostępności świadczeń medycznych z zakresu opieki ginekologicznej i położniczej kobietom i dziewczętom z niepełnosprawnościami.

Odpowiedź Waldemara Kraski, sekretarza stanu w MZ

W odpowiedzi na pismo z dnia 19.09.2023 r. znak XI.815.64.2022.MWR/DB dotyczące Indywidualnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami w dostępie do świadczeń opieki medycznej ze szczególnym uwzględnieniem opieki ginekologicznej i położniczej, informuję iż Ministerstwo Zdrowia ma świadomość jak ważne jest zapewnianie dostępności do usług medycznych osobom ze szczególnymi potrzebami, w tym osobom z niepełnosprawnościami, dlatego też na bieżąco podejmowane są działania mające na celu poprawę dostępności opieki medycznej dla kobiet z niepełnosprawnością.

Jak zauważył Pan Rzecznik, Ministerstwo Zdrowia realizuje od 2019 r. projekt pn. „Dostępność Plus dla zdrowia”, w ramach którego przyznaje granty szpitalom oraz placówkom Podstawowej Opieki Zdrowotnej na poprawę dostępności dla osób z niepełnosprawnością. Wsparcie dotyczy obszarów: architektonicznego, cyfrowego oraz informacyjno-komunikacyjnego. Przekazywane środki są przeznaczane w szczególności na działania dostosowawcze, np. w zakresie świadczeń położnej POZ, takie jak remont pomieszczeń i zakup niezbędnego sprzętu, w tym foteli ginekologicznych. Łącznie wsparciem w projekcie zostanie objętych 270 placówek POZ oraz co najmniej 72 szpitale.

Jednym z priorytetów MZ jest rozwijanie telemedycyny, która również może przyczynić się do zwiększenia dostępności usług medycznych dla osób z niepełnosprawnościami. Od 2020 r. Ministerstwo Zdrowia realizuje projekt telemedyczny pt. „Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu poprzez stosowanie rozwiązań telemedycyny i e- zdrowia”, w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021. Projekt ma przyczynić się do zmniejszenia kosztów procedur medycznych, zmniejszenia obciążeń dla pacjentów oraz zwiększenia dostępności usług medycznych. Koncentruje się na wypracowaniu modeli telemedycznych w 7 obszarach: kardiologii, geriatrii, psychiatrii, diabetologii, chorób przewlekłych, położnictwa i opieki paliatywnej. Opracowane rozwiązania zostaną przetestowane w projektach pilotażowych realizowanych przez szpitale ponadregionalne/instytuty w ścisłej współpracy z POZ. Jedną z dziedzin, w której zostaną pilotażowo przetestowane rozwiązania zdalne jest położnictwo.

Model telemedyczny w położnictwie dedykowany jest kompleksowemu telemonitoringowi w opiece okołoporodowej. Program jest skierowany do kobiet w wieku reprodukcyjnym, będących w ciąży, mieszkających w oddaleniu od dużych miast. Świadczenie usług w ramach modelu będzie oparte na platformie internetowej, dzięki której lekarz lub położna będą mogli monitorować stan zdrowia kobiet w ciąży. Według założeń modelu ginekolog- położnik/położna będzie realizował świadczenia profilaktyczne, działania z zakresu promocji zdrowia, badania diagnostyczne oraz konsultacje lekarskie dla kobiety ciężarnej. Dzięki platformie internetowej personel medyczny będzie mógł wprowadzać informacje/dane dotyczące stanu zdrowia kobiety ciężarnej. Będą realizowane również telekonsultacje obejmujące porady, wyjaśnienia wyników badań, wystawianie e-skierowań na badania, ewentualne e-recepty i dalsze zalecenia. Model przewiduje także spotkania edukacyjne online z położną oraz możliwość bezpłatnego wypożyczenia mobilnego aparatu KTG do użytku domowego w czasie okołoporodowym. Realizacja pilotażu będzie wsparta działaniami profilaktycznymi i informacyjnymi, zarówno ze strony ośrodków specjalistycznych, jak i placówek podstawowej opieki zdrowotnej. Realizacja projektu potrwa do kwietnia 2024 r.

Jednocześnie pragnę podkreślić, że w ramach nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej, w programie Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS) planowana jest realizacja projektu dotyczącego poprawy dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami placówek ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, w tym gabinetów ginekologicznych. Na chwilę obecną Ministerstwo Zdrowia jest na etapie przygotowywania wniosku o dofinansowanie projektu. Jego realizację planujemy rozpocząć pod koniec bieżącego roku. Na pierwszym etapie realizacji projektu planujemy opracowanie i wdrożenie standardów dostępności w podmiotach w rodzaju ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS), w tym również w zakresie ginekologii, które z racji specjalistycznych świadczeń, potrzebują specyficznych standardów. Opisywane standardy będą mieć, podobnie jak opracowane w projekcie „Dostępność Plus dla zdrowia” charakter poradnika, z którego mogą korzystać placówki ochrony zdrowia, w celu podejmowania działań w różnych obszarach dostępności. Na chwilę obecną nie planujemy, aby standardy te miały formę obowiązującego aktu prawnego.

Dla pracowników podmiotów prowadzących AOS przeprowadzone zostaną również szkolenia w zakresie obsługi pacjenta ze szczególnymi potrzebami. Projekt zakłada ponadto wsparcie grantowe dla co najmniej 250 podmiotów posiadających umowę z NFZ w rodzaju AOS, którego celem będzie sfinansowanie działań w zakresie podniesienia poziomu dostępności w obszarze architektonicznym, cyfrowym oraz informacyjno-komunikacyjnym przez podmioty, które uzyskają granty.

Również w programie Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (dalej: FEnIKS) będą podejmowane działania ukierunkowane na wsparcie m. in. AOS. Istotnym celem działań będzie zwiększenie dostępności do opieki zdrowotnej poprzez wzmocnienie funkcji diagnostycznych na poziomie AOS oraz wsparcie modelu lecznictwa otwartego, w tym poprzez rozwój udzielanie świadczeń zabiegowych w trybie tzw. „jednego dnia”. Inwestycje w rozwój AOS będą mieć na celu z jednej strony niwelowanie różnic regionalnych w dostępie do specjalistów, z drugiej strony będą stanowić odpowiedź na niezaspokojone potrzeby zdrowotne.

Szczególnym adresatem działań będą osoby w niekorzystnej sytuacji: osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze, kobiety, młodzież i dzieci. Wsparcie w FEnIKS będzie obejmować poradnie AOS zlokalizowane przy szpitalach ponadregionalnych, które świadczą wysokospecjalistyczne usługi również na poziomie AOS.

Jednocześnie informujemy, iż obecnie trwa badanie ankietowe pn.: „Analiza dostępności do świadczeń ginekologicznych lub położniczych dla kobiet z różnymi rodzajami niepełnosprawności, w szczególności niepełnosprawności ruchowej”. Badanie ankietowe jest przeprowadzane na potrzeby Strategii na rzecz Osób Niepełnosprawnych. Badanie ma na celu analizę dostępności do usług ginekologicznych oraz położniczych dostępnych dla kobiet z różnymi rodzajami niepełnosprawności, a jego wyniki zostaną wykorzystane do podjęcia działań, które pomogą pacjentkom z niepełnosprawnością korzystać z usług ginekologiczno-położniczych w sposób bardziej dostępny i komfortowy.

XI.815.64.2022