Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Poziom finansowania środowiskowych domów samopomocy jest nieadekwatny do rangi podejmowanych przez nie zadań oraz rzeczywistych kosztów ich realizacji - wskazuje Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pracowników i Sympatyków Środowiskowych Domów Samopomocy
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk zwraca się w tej sprawie do minister rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk 

Do Rzecznika wpływają liczne pisma wyrażające poparcie dla działań Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pracowników i Sympatyków Środowiskowych Domów Samopomocy. W piśmie z 16 stycznia 2024 r. do Pani Minister przedstawiło ono problemy aktualnego poziomu finansowania środowiskowych domów samopomocy oraz postulaty zmian w ustawie o pomocy społecznej i w rozporządzeniu w sprawie środowiskowych domów samopomocy.

W ocenie wnioskodawców poziom finansowania środowiskowych domów samopomocy jest nieadekwatny do rangi podejmowanych zadań i rzeczywistych kosztów ich realizacji. Autorzy pisma apelują o podjęcie działań w celu zapewnienia finansowania środowiskowych domów samopomocy na poziomie, który zagwarantuje im stabilizację i bezpieczeństwo finansowe, umożliwi realizację usług świadczonych osobom z zaburzeniami psychicznymi na poziomie oczekiwanego standardu i wraz ze wzrastającą płacą minimalną zapewni godne wynagrodzenie pracownikom. Mimo złożoności zadań poziom finansowania środowiskowych domów nie przystaje do aktualnej sytuacji gospodarczej, a niski poziom wynagrodzeń powoduje dużą fluktuację wyspecjalizowanej kadry, co ma bezpośredni wpływ na ciągłość procesu terapeutycznego uczestników i ich poczucie bezpieczeństwa.

Wnioskodawcy sygnalizują, że środowiskowe domy samopomocy borykają się także z problemem dowozu uczestników na zajęcia, którego koszt stanowi nawet 7-20 % całości budżetu placówki. Mimo że usługa transportowa jest zadaniem fakultatywnym, to dla wielu uczestników zajęć bezwzględnie konieczną. Wiele placówek działa bowiem na terenach wiejskich, gdzie nie jest dostępny transport publiczny i bez zorganizowanego dowozu dotarcie do placówki byłoby praktycznie niemożliwe. 

Zwiększone koszty utrzymania środowiskowych domów samopomocy powodują też znaczne trudności w planowaniu i wykonaniu budżetu, a w konsekwencji uszczuplenie puli środków przeznaczanych na proces terapeutyczny uczestników, co z czasem może wpłynąć na obniżenie standardu świadczonych usług.

Zdaniem Stowarzyszenia utrzymywanie się obecnej sytuacji i brak zdecydowanej poprawy sytuacji finansowej tych domów może doprowadzić do kryzysu, co pozostawiłoby bez wsparcia dziesiątki tysięcy osób z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodziny.

Rzecznik podkreśla, że zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, którego ochrona należy do obowiązków państwa, a sprawny system pomocy i wsparcia w kryzysach zdrowia psychicznego przeciwdziała tragediom indywidualnym i rodzinnym oraz wielkim stratom społecznym. Wobec wielu wciąż nierozwiązanych problemów w systemie opieki psychiatrycznej środowiskowe domy samopomocy dla osób  zaburzeniami psychicznymi stanowią niezwykle istotny element całego systemu.

W opinii Rzecznika deficyty wsparcia środowiskowego i wskazywane ryzyka dla jego stabilności i jakości wymagają zbadania.

Zgodnie z  art. 51a ust. 1 - 2 u.p.s. ośrodkami wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi są: środowiskowy dom samopomocy lub klub samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które w wyniku upośledzenia niektórych funkcji organizmu lub zdolności adaptacyjnych wymagają pomocy do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, w szczególności w celu zwiększania zaradności i samodzielności życiowej, a także ich integracji społecznej. Środowiskowy dom samopomocy świadczy usługi w ramach indywidualnych lub zespołowych treningów samoobsługi i treningów umiejętności społecznych, polegających na nauce, rozwijaniu lub podtrzymywaniu umiejętności w zakresie czynności dnia codziennego i funkcjonowania w życiu społecznym. Prowadzenie i rozwój środowiskowych domów samopomocy należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę oraz powiat.

Art. 3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego definiuje kategorię osób z zaburzeniami psychicznymi, które mogą korzystać z środowiskowych domów samopomocy. Należą do niej osoby wykazujące zaburzenia psychotyczne, osoby z niepełnosprawnością intelektualną, osoby neuroróżnorodne (w tym osoby w spektrum autyzmu), a także osoby wykazujące inne zakłócenia czynności psychicznych, które według wiedzy medycznej są zaliczane do zaburzeń psychicznych, a osoby te wymagają świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym. 

Dla tych grup osób z niepełnosprawnością, których poziom i zakres potrzebnego wsparcia jest bardzo zróżnicowany, środowiskowe domy samopomocy często stanowią ostatnie ogniwo dziennego systemu oparcia społecznego. Są dla nich szansą na lepsze funkcjonowanie i zapobiegają ich izolacji. W tym aspekcie zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tych placówek jest koniecznością, gdyż wprost odpowiada na potrzeby osób z niepełnosprawnością.

Wsparcie udzielane uczestnikom środowiskowych domów samopomocy stanowi też realizację zobowiązań państwa wynikających z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Z jej art. 19 wynika, że Państwa-Strony uznają prawo wszystkich osób
z niepełnosprawnością do życia w społeczności i do dokonywania wyborów na równi z innymi obywatelami, oraz podejmą skuteczne i stosowne działania, aby ułatwić osobom z niepełnosprawnością korzystanie z wyżej wymienionego prawa oraz ich pełną integrację i uczestnictwo w życiu społecznym. Konwencja daje osobom z niepełnosprawnością gwarancje, że będą mieć dostęp do szerokiego zakresu usług wspierających funkcjonowanie w środowisku domowym, lokalnym i innym, w tym pomocy osobistej koniecznej do życia i integracji w społeczeństwie i zapobiegającej izolacji i segregacji osób niepełnosprawnych, a ogólnie dostępne usługi i obiekty będą dostępne na równych zasadach dla osób niepełnosprawnych oraz będą dostosowane do ich potrzeb. Ważne jest, aby korzystanie z jakiegokolwiek wsparcia było uznawane za część wydatków związanych z niepełnosprawnością, a pokrywanie takich przez samą osobę z niepełnosprawnością uznaje się za sprzeczne z Konwencją.

ZRPO Stanisław Trociuk zwraca się do Pani Minister o stanowisko wobec postulatów Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pracowników i Sympatyków Środowiskowych Domów Samopomocy, w tym odnoszących się do zmiany prawa. 

III.7065.111.2024