Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 15 listopada 2023 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł niekonstytucyjność zasad przyznawania tzw. "emerytur czerwcowych" na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r. 
• Zakres normowania całej regulacji nie ogranicza się jednak tylko do emerytur przyznanych na wniosek, lecz także emerytur z urzędu i rent rodzinnych po zmarłych
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk pisze w tej sprawie do minister rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk

15 listopada 2023 r. Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt P 7/22) po rozpoznaniu, z udziałem RPO, pytania prawnego Sądu Okręgowego w Elblągu orzekł, że art. 17 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw  związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP  Wyrok został ogłoszony w Dzienniku Ustaw 16 listopada 2023 r.

W pisemnym uzasadnieniu TK wskazał na konieczność wykonania wyroku przez ustawodawcę. Wyjaśnił, że jest to wyrok o tzw. pominięciu, który nie prowadzi do zmiany prawa - musi jej dokonać ustawodawca. Podkreślił, że orzekał w trybie tzw. kontroli konkretnej i był związany zakresem zaskarżenia pytania prawnego, uwarunkowanym stanem faktycznym sprawy, w której pytanie przedstawiono. Wyrok dotyczy więc pominięcia wynikającego z art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. w związku z art. 25 ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emerytalnej, odnoszącego się do „emerytur czerwcowych" przyznanych na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r. 

Tymczasem zakres normowania regulacji wynikającej ze wskazanych przepisów nie ogranicza się jedynie do emerytur przyznanych na wniosek, lecz również obejmuje emerytury z urzędu i renty rodzinne po osobach zmarłych. Ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w odniesieniu do wszystkich adresatów art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emerytalnej, którzy znaleźli się w analogicznej sytuacji, jak „emeryci czerwcowi" i nie mogli na podstawie tych przepisów skorzystać z możliwości przeliczenia przyznanego im wcześniej na mniej korzystnych zasadach świadczenia.

Kwestia tzw. emerytur czerwcowych była przedmiotem wielokrotnych wystąpień RPO do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej (wystąpienia z 15 września 2017 r., 11 stycznia 2018 r., 26 kwietnia 2018 r., 8 listopada 2018 r., 2 października 2019 r., 27 lutego 2020 r. oraz 25 listopada 2021 r.). Już w odpowiedzi na pierwsze wystąpienie resort podzielił stanowisko RPO o niezbędności rozwiązania problemu emerytur czerwcowych poprzez stosowną korektę regulacji prawnych. Zdanie to potwierdzano w odpowiedziach na kolejne wystąpienia. 

Problem ten uregulowano ostatecznie w ustawie z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Zmiany weszły w życie 18 września 2021 r. i dotyczyły emerytur ustalonych w czerwcu 2021 r. (przepisy przejściowe) oraz miały obowiązywać na przyszłość. 

W ustawie tej nie przewidziano regulacji, które dawałyby możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury (z uwzględnieniem zmian dotyczących sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego), osobom którym już obliczono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich (lata 2009-2019).

Rozwiązanie to było przedmiotem badania przez TK w omawianym wyroku. ZRPO prosi Panią Minister o informację ws. planowanych działań legislacyjnych zmierzających do realizacji wyroku Trybunału.

III.7060.417.2022