Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Od 2 do 5 sierpnia 2023 r. pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich czekają na Was w Namiocie Praw Człowieka na 29. Pol’and’Rock Festival.

3 sierpnia w Namiocie odbyły się pierwsze debaty i warsztaty. Rozmawialiśmy o mowie nienawiści w przestrzeni publicznej jako nadużyciu wolności słowa i cyberprzemocy. Przeprowadziliśmy też warsztaty z rozpoznawania i reagowania na przemoc domową.

Debata: Kiedy wolność słowa staje się toksyczna. Mowa nienawiści w przestrzeni publicznej

Dzień rozpoczęła debata „Kiedy wolność słowa staje się toksyczna. Mowa nienawiści w przestrzeni publicznej”. Maciej Grześkowiak, główny koordynator ds. współpracy naukowej w Biurze RPO rozmawiał w niej z Łukaszem Jakubowskim ze Stowarzyszenia Nigdy Więcej i Marcinem Sośniakiem z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. 

Uczestnicy debaty zauważyli, że adresatami mowy nienawiści bardzo najczęściej padają grupy mniejszościowe, takie jak cudzoziemcy i przedstawiciele mniejszości narodowych. Ich odrębne od większości społeczeństwa cechy leżą u podstawy niechęci, która często przeradza się w agresywne wypowiedzi w przestrzeni publicznej.

Mowa nienawiści, jak podkreślili eksperci, często jest napędzana nieprawdziwymi informacjami. Fałszywe informacje na tematy takie jak rzekome przestępstwa popełniane przez członków grupy lub otrzymywanie przez nich niesprawiedliwych przywilejów prowadzą do powstania nieprzychylnych nastrojów mogą prowadzić do hejtu. Zjawisko to jest tym trudniejsze do kontroli, że wiadomości podawane w mediach społecznościowych rozchodzą się błyskawicznie, a nie zawsze istnieje możliwość skutecznego zdementowania kłamliwych informacji.

Tymczasem, jak podkreślili uczestnicy debaty, nasilenie zjawiska hejtu w przestrzeni publicznej może prowadzić do normalizacji nienawiści, co z kolei staje się zaproszeniem do poważniejszych form przemocy.

Mowie nienawiści można zapobiegać za pomocą prawa – ale co z wolnością słowa? Konflikt między tymi dwoma wartościami to poważny  problem przy zwalczaniu hejtu. Eksperci stwierdzili, że bardzo często pomysł, by ktoś ponosił odpowiedzialność karną za swoje słowa, budzi społeczny opór. Dlatego rozwiązania prawne chroniące przed mową nienawiści muszą mieć kompromisowy charakter i szanować istotę wolności wypowiedzi.

Warsztat: przemoc domowa

Następnie Aleksandra Szczerba z Zespołu ds. Równego Traktowania Biura RPO i Agnieszka Kłopotek ze Stowarzyszenia Kobiety w Centrum przeprowadziły warsztat na temat zapobiegania przemocy domowej. 

Czy przemoc domowa to sprawa prywatna czy publiczna? – otwierając tym pytaniem dyskusję ekspertki zwróciły uwagę na niebezpieczny związek między ukryciem tego zjawiska w sferze prywatnej, a jego wysoką społeczną szkodliwością. Przemoc domowa to poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa i życia dotkniętych nią osób, a jej ukryty charakter istotnie utrudnia jej zapobieganie.

Podkreślono, że o ile przemoc domowa może dotknąć każdego, to najczęściej z tym problemem borykają się kobiety. Ekspertki wskazały, że jako źródło tego zjawiska najczęściej wskazywane są szkodliwe i utarte w społeczeństwie wzorce zachowań normalizujące formy przemocy. Ich zmiana jest kluczowa dla zwalczania przemocy domowej. 

Następnie prowadzące warsztat wskazały na kształt przepisów dotyczących przemocy domowej w Polsce. Przywołały niedawną nowelizację Ustawy o przemocy domowej. Uwzględniono w niej między innymi nowe formy przemocy domowej: ekonomiczną i cyberprzemoc.

Uczestnicy warsztatów identyfikowali często niedostrzegane formy przemocy i przyczyny ich występowania. Zwrócili między innymi uwagę na zjawisko przejmowania przemocowych wzorców współżycia rodzinnego przez osoby, które same w dzieciństwie doświadczały przemocy.

Rozmawiano wreszcie i o tym, jak pomagać osobom dotkniętym przemocą domową oraz do kogo może zwrócić się o pomoc taka osoba. Nie do przecenienia jest w tym zakresie rola terapii, która może pomóc w trwałym uwolnieniu się z przemocowej relacji. Uczestnicy zastanawiali się również, jak skutecznie i z poszanowaniem godności obu stron skutecznie izolować sprawcę przemocy od jej ofiary. Podkreślono wreszcie potrzebę informowania społeczeństwa o skali i konsekwencjach tego zjawiska.

Debata: Cyberprzemoc

Na koniec dnia odbyła się debata o cyberprzemocy. W moderowanej przez Agnieszkę Szmajdzińską – naczelniczkę Wydziału ds. Praw Migrantów i Mniejszości Narodowych w Zespole ds. Równego Traktowania w Biurze RPO – debacie wzięli udział Marika Kabacińska z Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, Łukasz Jakubowski ze Stowarzyszenia Nigdy Więcej i Marta Wojtas z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę. 

Cyberprzemoc to poważne zagrożenie dla dotkniętej nią osoby, mogące mieć wysoce niekorzystny wpływ na m.in. jej samoocenę, w skrajnych przypadkach prowadząc do prób samobójczych. Z drugiej strony, problemy takiej osoby często pozostają niedostrzegalne dla jego najbliższego otoczenia. To zjawisko szczególnie nasilone wśród dzieci i młodzieży. Z tego względu eksperci podkreślili rolę nauczycieli i innych zawodów pracujących z dziećmi w zapobieganiu tego zjawisku, zwracając uwagę na pilną potrzebę przeszkolenia ich w tym zakresie. 

W debacie mocno wybrzmiało znaczenie reakcji świadków cyberprzemocy. Przypomniano, że media społecznościowe oferują anonimowe narzędzia do zgłaszania przypadków przemocy. 

Eksperci poruszyli również problem patostreamów, których treści nierzadko opierają się na poniżaniu innych osób. Również w tym przypadku kluczowa jest postawa operatorów internetowych portali, którzy w niektórych przypadkach podjęli walkę z patostreamerami blokując ich konta albo pozbawiając ich możliwości zarabiania na publikowanych materiałach. 

Na zakończenie debaty zaprezentowany został film edukacyjny „Dopamina” przygotowany przez Fundację Dajemy Dzieciom siła. Film drobiazgowo wyjaśnia działanie biologicznych mechanizmów sprawiających, że treści w internecie są wciągające. Wskazuje, jak rozpoznać problem z nadużywaniem internetu.