Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sąd Rejonowy  w odstępie pięciu lat dwa razy orzekał co do spadku po tej samej osobie  
• Rażąco narusza to prawo, godzi w powagę wymiaru sprawiedliwości i konstytucyjne zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, a także konstytucyjne prawo do sądu oraz prawo dziedziczenia
• Dlatego RPO Marcin Wiącek składa w tej sprawie skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego 

Tylko tak można bowiem naprawić ten błąd sądu. Uchylenie drugiego z postanowień sądu  jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Historia sprawy 

Sąd Rejonowy w L., I Wydział Cywilny w maju 2004 r. stwierdził że spadek po zmarłej w 1989 r. kobiecie na podstawie ustawy nabyło jej pięcioro dzieci - po 1/5 części każde.

W lutym 2009 r. ten sam sąd stwierdził, że spadek po tej zmarłej oraz po jej mężu  na podstawie ustawy nabyły te same osoby w tych samych udziałach.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich  postanowienie sądu z  2009 r. w zakresie, w jakim dotyczy stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej w 1989 r. wydano wskutek rażącego naruszenia prawa procesowego.

Sąd nie ustalił, czy wcześniej nie toczyło się postępowanie w tym przedmiocie. W efekcie wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. w tym ponownie po zmarłej w 1989 r.  Tymczasem sprawa spadku po niej  została już wcześniej rozpoznana przez ten sam sąd i zakończona prawomocnym postanowieniem z 12 maja 2004 r. W ten sposób doszło do naruszenia powagi rzeczy osądzonej.

Wniosek RPO

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił rażące naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 669 w związku  z art. 677 kodeksu postępowania cywilnego , w następstwie pominięcia dyspozycji art. 199 § 1 pkt 2 in fine w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i wydanie rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej - pomimo że sprawa w tym przedmiocie została już wcześniej prawomocnie rozstrzygnięta. Rozpoznający sprawę Sąd Rejonowy w L. nie uwzględnił faktu, że w chwili wniesienia wniosku inicjującego postępowanie spadkowe w obrocie funkcjonowało już prawomocne orzeczenie tego samego sądu z 12 maja 2004 r. , które w punkcie 1 dotyczyło stwierdzenia nabycia spadku tej zmarłej.

Ponadto zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, konstytucyjnego prawa do dziedziczenia, chronionego w art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz konstytucyjnego prawa do sądu, gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji RP - z uwagi na wydanie drugiego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej. Wobec funkcjonowania w obrocie dwóch rozstrzygnięć tej samej sprawy nie pozwala to na uznanie, że zainteresowani uzyskali wiążące stanowisko sądu orzekającego. 

Obecnie w obrocie funkcjonują dwa postanowienia, oznaczone różnymi sygnaturami i datami wydania, co powoduje stan niepewności prawnej, w ramach którego uczestnicy postępowań nie mogą legitymować się jednoznacznym i niebudzącym wątpliwości potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych po zmarłej. Pozbawia to ich możliwości skutecznej realizacji uprawnień majątkowych nabytych na podstawie dziedziczenia.

Dlatego RPO wnosi o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego w L. z 24 lutego 2009 r. w części i umorzenie postępowania zainicjowanego wnioskiem w zakresie, w jakim dotyczyło ono stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej. 

Argumentacja RPO 

Kwalifikując złożony przez córkę wniosek jako dotyczący stwierdzenia nabycia spadku nie tylko po zmarłej, ale i po jej mężu, sąd powinien odrzucić go w zakresie, w jakim nabycie spadku po tej samej spadkodawczyni zostało już prawomocnie stwierdzone rzez ten sam sąd w 2004 r. Art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. przewiduje zakaz prowadzenia kolejnego postępowania w tej samej sprawie. Pominięcie go jest równoznaczne z rażącym naruszeniem prawa procesowego.

Wskazane uchybienia proceduralne mają charakter rażący, ewidentny i bezsporny, możliwy do stwierdzenia bez konieczności przeprowadzania pogłębionej analizy. Oznacza to, że zaskarżone orzeczenie, w zakresie w jakim dotyczy stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej, rażąco narusza prawo, poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisów postępowania. 

Rzecznik dostrzega tu naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP.  Statuuje on zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, na którą składa się szereg wartości. Jedną z nich jest zapewnienie zaufania uczestników obrotu prawnego do stanu prawnego ukształtowanego prawomocnym rozstrzygnięciem sądowym. Zatem osoby pozostające w kręgu oddziaływania postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku mają prawo oczekiwać, że w przypadku skierowania wniosku o ponowne rozpoznanie tej samej sprawy (lub też w sytuacji gdy wobec mylnego oznaczenia pisma sąd zakwalifikuje je jako tego rodzaju wniosek), sąd ustali fakt funkcjonowania w obrocie prawomocnego jej rozstrzygnięcia i wniosek odrzuci. 

Rzecznik dostrzega również naruszenie prawa do sądu zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z nim każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny oraz niezawisły sąd. 

Jednocześnie na skutek uprawomocnienia się zaskarżonego postanowienia doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa dziedziczenia. Zgodnie z art. 64 ust 1 i 2 Konstytucji RP każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia, a prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 

Rzecznik zarazem zwraca uwagę na wątpliwości dotyczące statusu sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. W świetle orzeczeń  ETPC i TSUE powołania sędziowskie do tej Izby nie odpowiadają ani wymogom prawa do rzetelnego procesu na gruncie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ani wymogom zasady skutecznej ochrony sądowej proklamowanej przez art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, a rozumianej w świetle wymogów art. 47 Karty Praw Podstawowych.

Rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych przez IKNiSP - w zakresie zastosowania prawa UE oraz EKPC - może zatem rodzić obawy o późniejsze podawanie w wątpliwość rzetelności postępowania sądowego, a nawet mocy wiążącej orzeczeń, w postępowaniach toczących się przed tymi trybunałami europejskimi. Dlatego Rzecznik wnosi, aby SN rozważył konsekwencje orzekania w sprawach skarg nadzwyczajnych przez sędziów IKNiSP.

IV.511.294.2021