Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy ograniczają prawa osób należących do związków zawodowych w okresie między rozwiązaniem stosunku pracy a formalnym uzyskania statusu osoby bezrobotnej 
• Według związkowców pracodawcy wykorzystują lukę, jaką tworzy ten przepis, w zakresie ochrony ciągłości członkostwa
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk występuje w tej sprawie do Katarzyny Łażewskiej-Hrycko, Głównego Inspektora Pracy  

6 grudnia 2021 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do GIP w sprawie rozwiązania stosunku pracy z przewodniczącym Niezależnego Związku Zawodowego Pracowników mBank S.A. W odpowiedzi, po zakończeniu postępowania, sformułowano wniosek o naruszeniu przepisów prawa pracy w tej sprawie oraz wskazano na bezpodstawne kwestionowanie przez pracodawcę zarówno statusu przewodniczącego jako członka związku zawodowego po ustaniu stosunku pracy, jak i statusu Związku jako takiego.

Problem art. 2 ust. 4 ustawy o związkach zawodowych

Kwestia pozostaje nadal w zainteresowaniu RPO w związku z wnioskiem skierowanym do Rzecznika przez Niezależny Związek Zawodowego Pracowników mBank S.A. dotyczący problemów z wykładnią i stosowaniem art. 2 ust. 4 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Ogranicza on prawa osób należących do związków zawodowych w okresie między rozwiązaniem stosunku pracy a chwilą formalnego uzyskania statusu osoby bezrobotnej w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu. 

Zdaniem przedstawicieli Związku, pracodawcy wykorzystują lukę, jaką tworzy ten przepis w zakresie ochrony ciągłości członkostwa w związku zawodowym przy jego ściśle literalnej wykładni. Podobne wątpliwości wyrażano także w doktrynie w odniesieniu do ochrony praw pracowników poniżej 18. roku życia. Istnieje więc ryzyko, że przepis ten może stanowić problem o charakterze systemowym.

Zgodnie z art. 59 ust. 1 Konstytucji RP obywatelom przysługuje wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. Według ust. 4 zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. 
Biorąc to pod uwagę należy wskazać, że art. 11 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka precyzuje, że prawo do tworzenia związków zawodowych oraz przystępowania do nich przysługuje każdemu.

Orzecznictwo ETPCz

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka kwestia członkostwa w związku jest więc zatem co do zasady objęta sferą wolności i podlega przede wszystkim wewnętrznej regulacji (zob. wyrok ETPCz z 27 lutego 2007 roku w sprawie Associated Society of Locomotive Engineers & Firemen (ASLEF) przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, pkt 38). Podobnie określa to prawo art. 12 ust. 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 22 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Zgodnie z orzecznictwem ETPCz oraz Trybunału Sprawiedliwości UE), prawo to obejmuje nie tylko prawo do założenia lub rozwiązania stowarzyszenia, ale również możliwość działania przez to stowarzyszenie w międzyczasie (zob. wyrok ETPCz z 17 lutego 2004 r. w sprawie Gorzelik i in. przeciwko Polsce, pkt 52; wyrok TSUE z 18 czerwca 2020 r. w sprawie C-78/18 Komisja Europejska przeciwko Węgrom, pkt 113).

Prawo to sprzeciwia się także stosowaniu zbyt restrykcyjnych regulacji związanych z procedurą rejestracji związków zawodowych, które utrudniałaby obywatelom skuteczne korzystanie z tego prawa w celu ochrony swoich interesów. W kontekście ewentualnych ograniczeń wolności tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich, ETPCz wskazuje, że mimo obowiązywania szerokiego marginesu dopuszczalnych ograniczeń jego wykonywania w prawie krajowym, nie jest dopuszczalne naruszanie uprawnień składających się na istotę tego prawa. Do uprawnień tych należy prawo tworzenia i przystępowania do związków zawodowych oraz prawo związku zawodowego do nawiązania i prowadzenia negocjacji z pracodawcą w celu ochrony interesów pracowników (zob. wyrok ETPCz w z 5 lipca 2022 r. w sprawie Association of Civil Servants and Union for Collective Bargaining and Others przeciwko Niemcom, pkt. 55-58).

Możliwe działania RPO

W związku z tym Rzecznik rozważa skorzystanie z przysługującej mu kompetencji wystąpienia z pośrednią inicjatywą ustawodawczą w celu zmiany sformułowania przepisu art. 2 ust. 4 ustawy o związkach zawodowych bądź skierowania do Sądu Najwyższego wniosku o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

RPO zwraca się do GIP o stanowisko w sprawie zasadności takiej  inicjatywy. Wyjaśnienia GIP będą pomocne w wyjaśnieniu zasygnalizowanego przez wnioskodawców naruszenia konstytucyjnych praw i wolności.

VII.611.1.2022