Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Czy rząd planuje włączyć się w prace ONZ dla wzmocnienia ochrony praw osób starszych w ramach agendy praw człowieka – pyta Rzecznik Praw Obywatelskich
• Chodzi o prace grupy roboczej ONZ, która przygotowuje Konwencję o prawach osób starszych
• RPO apeluje też o przygotowanie kompleksowych rozwiązań finansowania polityki senioralnej w każdej gminie, a także o systematyczny przegląd polityk publicznych pod kątem eliminowania systemowej dyskryminacji ze względu na wiek

RPO Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg.

W ocenie Rzecznika przyjęcie przez Radę Ministrów Krajowego Programu Działań na rzecz Równego Traktowania na lata 2022-2030 zwiększa nadzieję na wprowadzenie założeń w celu zwalczania ageizmu, w tym dyskryminacji ze względu na wiek. Brakuje jednak przeglądu istniejących lub tworzonych polityk społecznych pod kątem wyrównywania szans osób starszych.

Z dotychczasowych analiz wynika bowiem, że w poszczególnych politykach działania dotyczące osób starszych nadal  stanowią znikomy procent lub są pomijane. Ponadto mają co do zasady charakter działań socjalnych, nie zaś opartych o uznanie praw osób starszych do uczestnictwa w życiu społecznym na równi z innymi (przykładem może być polityka pn. Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030  oraz projekt założeń do ustawy wprowadzającej asystencję osobistą dla osób z niepełnosprawnościami). 

Nadal większość programów  ma charakter projektowy, a nie systemowy. Powoduje to, że osoby starsze, mieszkające w gminach, które nie wystąpią o środki z wymienionych programów, są pozbawione różnego rodzaju usług. Z kolei osoby starsze mieszkające w gminach startujących w konkursach nie mają zapewnionej ciągłości otrzymywanych usług. 

RPO apeluje więc o przygotowanie kompleksowych rozwiązań, które obejmowałyby finansowanie polityki senioralnej w szerokim tego słowa znaczeniu w każdej gminie, a także o systematyczny przegląd polityk publicznych pod kątem eliminowania systemowej dyskryminacji ze względu na wiek. 

Rozwiązania wprowadzane w Polsce oraz ogólne podejście do praw osób starszych są związane z ogólnym rozwojem podejścia do starzenia się w Europie i na całym świecie. Przykładem na poziomie krajowym jest chociażby efekt działań podejmowanych na forum Unii Europejskiej w 2012 r., w którym obchodzono Europejski Rok Aktywnego Starzenia i Solidarności Międzypokoleniowej. Do bezpośrednich inicjatyw urzeczywistnionych na fali 2012 r. należy ustanowienie osobnego Departamentu ds. Polityki Senioralnej w ówczesnym MPRiPS oraz powstanie i przyjęcie w 2013 r. pierwszych Założeń Długofalowej Polityki Senioralnej do 2020 r., stanowiących zalążek szerszego podejścia do polityki senioralnej w Polsce. Przykłady te wskazują, że włączenie się w działania międzynarodowe przynosi korzyści na forum krajowym.

W związku z tym RPO zwraca uwagę pani minister, że debata na temat podejścia do praw osób starszych miała swoją kolejną odsłonę podczas 12. Sesji Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się (Open-ended Working Group on Ageing - OEWGA”) 11-14 kwietnia 2022 r. (uczestniczyła w niej przedstawicielka RPO). Podczas sesji można było  zaobserwować postęp w pracach OEWGA w postaci propozycji przedstawionej przez Argentynę obejmującej powstanie międzyregionalnej grupy państw o zbliżonych poglądach (Cross-regional Core Group of like-minded states).

Zadaniem grupy w tym roku ma być przygotowanie decyzji oraz gruntu politycznego potrzebnego do jej przyjęcia na forum kolejnej 13. Sesji OEWGA. Na mocy planowanej decyzji miałaby zostać powołana grupa robocza (intersessional working group), której zadaniem byłoby podjęcie pracy pomiędzy sesjami OEWGA (od maja 2023 r. do maja 2024 r.) w celu przygotowania roboczej wersji dokumentu określającego luki w prawie międzynarodowym powodujące pominięcie osób starszych w systemie praw człowieka. Ten dokument stanowiłby podstawę dla dalszych negocjacji na forum OEWGA co do wyboru instrumentów i środków w celu likwidacji zidentyfikowanych luk.

Miarą sukcesu ostatniej sesji OEWGA jest fakt, że propozycję Argentyny poparło 29 państw (m.in. Niemcy, Austria, Słowenia, Słowacja, Włochy, Wielka Brytania, a także USA i Kanada - niestety, zabrakło w tej debacie głosu polskiego rządu).

Z dyskusji podczas ostatniej sesji OEWGA wynikało, że międzyregionalna grupa państw nadal się formuje i wciąż istnieje możliwość jej poszerzenia. Uczestnictwo w tej grupie przedstawicieli rządu polskiego RPO postrzega jako pożądaną szansę  pozytywnego wpływu na zwiększenie ochrony praw osób starszych i na świecie, i w Polsce. 

Dlatego Rzecznik zwraca się do pani minister o informację, czy rząd planuje włączyć się w prace na forum międzynarodowym podejmowane w celu wzmocnienia ochrony praw osób starszych w ramach agendy praw człowieka. Pyta, czy rozważane jest dołączenie do międzyregionalnej grupy państw przygotowujących zarys decyzji OEWGA, która stanowiłaby postęp w realizacji mandatu tej grupy, jakim jest przedstawienie Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ w najbliższym możliwym terminie propozycji głównych elementów międzynarodowego aktu promującego i chroniącego prawa osób starszych.

XI.503.2.2016