Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę ministrze rodziny i polityki społecznej Marlenie Maląg na stan debaty publicznej ws. nowej konwencji o prawach osób starszych, która łączyłaby postulaty ważne dla obecnych i przyszłych pokoleń seniorek i seniorów.
• RPO apeluje o rozpoczęcie prac redakcyjnych nad treścią takiej konwencji.
• Ten gest miałby szczególne znaczenie w obliczu bolesnych skutków pandemii COVID-19 i wywołanych nią zmian w przestrzeganiu praw osób starszych na świecie i w Polsce.

Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina, że takie stanowisko wyraziło 51 sygnatariuszy w czasie ostatniej, 11. Sesji Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się (UN Open-ended Working Group on Ageing, OEWGA) 29 marca – 1 kwietnia 2021 r. Sesja ta stanowiła doroczną kulminację prowadzonej na arenie międzynarodowej dyskusji nad przyszłą konwencją. 

Adam Bodnar z żalem stwierdza, że podczas gdy przedstawiciele innych państw europejskich aktywnie brali udział w sesji OEWGA, zabrakło tam głosu reprezentanta polskiego rządu (była zaś przedstawicielka Rzecznika). Aktywne były m.in. Niemcy, Austria, Wielka Brytania, Słowenia. Przedstawione przez te państwa stanowiska wskazywały na żywe zaangażowanie w debatę i poszukiwanie pól dialogu. Szczególną uwagę zwróciło stanowisko Niemiec, które zadeklarowały gotowość do podjęcia prac nad usunięciem luk w prawie międzynarodowym odnoszącym się do ochrony praw osób starszych.

Dowodów na istnienie takich luk jest aż nadto. Świadczy o tym m.in. opublikowana w tym roku Uaktualniona Analiza raportu z 2012 r. dotyczącego standardów w prawie międzynarodowym w odniesieniu do osób starszych, przygotowana przez Biuro Wysokiej Komisarz ds. Praw Człowieka. Zarówno Austria jak i Niemcy wyraziły poparcie dla włączenia tego raportu do oficjalnej agendy prac OEWGA w przyszłym roku. Głos ten został wzmocniony przez obecne na Sesji organizacje pozarządowe oraz krajowe instytucje praw człowieka.

Podczas Sesji uczestnicy dyskusji mieli także okazję wysłuchać wystąpień przedstawicieli ONZ, w tym Volkana Bozkira, przewodniczącego Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Michelle Bachelet, wysokiej komisarz ds. Praw Człowieka oraz Ilze Brands Kehris, asystent Sekretarza Generalnego ONZ ds. Praw Człowieka. Obecność osób o tak wysokiej pozycji należy odczytać jako podkreślenie znaczenia i włączenia praw osób starszych do agendy praw człowieka.

W przemówieniu w imieniu Sekretarza Generalnego ONZ  Ilze Brands Kehris wskazała m.in. na potrzebę opracowania mapy drogowej prac nad nowym instrumentem prawa międzynarodowego, który chroniłby prawa osób starszych. W dyskusji padł też postulat utworzenia grupy eksperckiej, której zadaniem byłoby wsparcie OEWGA w wypracowaniu stanowiska przed kolejną sesją. RPO liczy, że w propozycjach tych polski minister dostrzeże szansę dla Polski, która rysuje się w możliwości udziału przedstawicieli naszego kraju w grupie eksperckiej.

W kontekście zaangażowania organizacji międzynarodowych w problematykę praw osób starszych warto też wspomnieć o debacie na temat starzenia się, która została zapoczątkowana w ramach Unii Europejskiej dzięki Zielonej Księdze w sprawie starzenia się, opublikowanej z inicjatywy Dubravki Suica, wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej. Niewątpliwie debata wokół Zielonej Księgi to doskonała okazja, by wpłynąć na kształt przyszłego możliwego wsparcia ze strony Unii dla działań na rzecz osób starszych i spójności społecznej w obliczu zmiany demograficznej.

Kolejną istotną inicjatywą Unii Europejskiej są Konkluzje Rady Europejskiej w zakresie uwzględnienia kwestii starzenia się we wszystkich politykach publicznych (mainstreaming ageing). W pierwszym punkcie Konkluzji uznano, że starzenie się społeczeństw stwarza zarówno okazję, jak i wyzwania związane z zapewnieniem realizacji podstawowych praw osobom starszym i zapewnienia możliwości życia z wykorzystaniem w pełni własnego potencjału. Zauważono także, że zadanie to wymaga podjęcia akcji na obszarze całej Unii Europejskiej. Przy czym doceniono wkład osób starszych we wszystkich aspektach życia społecznego, zarówno w miejscu pracy, jako przedsiębiorców/producentów i konsumentów, jak i w odniesieniu do spójności społecznej, jako woluntariuszy, osób sprawujących opiekę czy promotorów uczenia międzypokoleniowego korzystających ze zgromadzonej wiedzy i doświadczeń.

W wielu punktach Konkluzje przedstawiają podejście oparte o prawa osób starszych, w tym prawa do godności i niedyskryminacji. W pkt 16. dokumentu zauważono, że obecnie działania adresowane do osób starszych najczęściej koncentrują się na zagadnieniu zdrowia fizycznego, pomija się natomiast niezwykle istotny aspekt zdrowia psychicznego i ogólnego dobrostanu. Wskazano także, że budowanie społeczeństw dla wszystkich pokoleń wymaga zapewnienia prawa do autonomii i dostępu do uczestnictwa w procesach decyzyjnych. Ramy praw człowieka, zawarte w Konkluzjach, dają jasne wskazania co do celów polityk publicznych i konieczności uwzględnienia w nich kwestii osób starszych.

Finalnie Rada Europejska ujęła w Konkluzjach zaproszenie skierowane do państw członkowskich UE do przygotowania strategii w zakresie uwzględnienia kwestii starzenia się we wszystkich politykach publicznych, jak również do promowania spójnych i skoordynowanych polityk publicznych, zapewniających łagodne przechodzenie na kolejne etapy życia. Postuluje także zwiększenia dostępności usług w zakresie opieki zdrowotnej, w tym usług opieki długoterminowej, z zapewnieniem zintegrowanych usług skoncentrowanych na potrzebach osób z niej korzystających. W Konkluzjach wskazano również na potrzebę przyspieszenia integracji usług socjalnych i opieki zdrowotnej, modernizacji systemu zabezpieczenia społecznego oraz uzupełnienia luk w prawie w zakresie ochrony praw osób starszych, zwalczania dyskryminacji i ageizmu, także poza rynkiem pracy, w tym np. w edukacji, dostępie do dóbr i usług oraz zabezpieczenia społecznego.

Niewątpliwie dokument „Polityka społeczna wobec osób starszych do 2030 r. Bezpieczeństwo. Uczestnictwo. Solidarność” stanowi punkt odniesienia dla polityki społecznej w Polsce. Niemniej w zestawieniu z ww. Konkluzjami ukazuje się potrzeba podejmowania dalszych skoordynowanych działań i w celu zapewnienia podejścia opartego o prawa i faktycznego włączenia kwestii starzenia się we wszystkie polityki publiczne.

Dlatego RPO Adam Bodnar pyta, czy Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej wzięło udział w konsultacji Zielonej Księgi lub w innej formule uczestniczy w zainicjowanym dialogu w sprawie starzenia się w Unii Europejskiej, a także w jaki sposób i w jakim zakresie zamierza włączyć się w realizację postulatów zawartych w przywołanych wyżej Konkluzjach Rady Europejskiej, zwłaszcza w odniesieniu do opracowania i wdrożenia strategii w zakresie uwzględnienia kwestii starzenia się w politykach publicznych (mainstreaming ageing).

Prosi również o informację, czy i w jakim zakresie Polska włączy się w dialog dotyczący wypełnienia mandatu OEWGA oraz czy przewiduje poparcie dla utworzenia grupy eksperckiej i aktywne włączenie się w jej prace. Działania w tym zakresie nie tylko przyczynią się do dalszej poprawy standardu ochrony praw osób starszych, ale też do upowszechnienia w ramach społeczności międzynarodowej wiedzy o dobrych praktykach wypracowanych w Polsce.

XI.503.2.2016