Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie unieważnił uchwały „anty LGBT” sejmiku woj. lubelskiego oraz rady powiatu ryckiego
• Tym samym sądy I instancji uwzględniły już wszystkie dziewięć skarg Rzecznika Praw Obywatelskich na wybrane uchwały samorządowe dyskryminujące osoby nieheteronormatywne
• Pierwsze takie orzeczenia WSA zbada zaś 28 czerwca 2022 r. Naczelny Sąd  Administracyjny 

9 maja 2022 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie ze skargi RPO unieważnił:

• uchwałę Rady Powiatu w Rykach z 30 kwietnia 2019 r. „Stanowisko Rady Powiatu Ryckiego w sprawie powstrzymania ideologii gender i LGBT” (sprawa sygn. akt III SA/Lu 312/20);
• uchwałę (stanowisko) Sejmiku Województwa Lubelskiego z 25 kwietnia 2019 r. w przedmiocie wprowadzania ideologii LGBT do wspólnot samorządowych (sprawa sygn. akt III SA/Lu 240/20).

Wcześniej, 17 lutego 2021 r., sąd ten na posiedzeniu niejawnym odrzucił, przy zdaniach odrębnych, obie skargi bez merytorycznego badania. Uznał, że uchwały nie dotyczą sprawy z zakresu administracji publicznej i dlatego nie podlegają właściwości WSA. NSA uwzględnił jednak skargi kasacyjne RPO w tej sprawie i zwrócił mu obie sprawy do merytorycznego zbadania, 

Po ponownym zbadaniu spraw WSA uznał, że skargi zasługują na uwzględnienie. Sąd podzielił wszystkie zarzuty RPO

W ocenie WSA w Lublinie zaskarżone uchwały:

• zostały podjęte bez podstawy prawnej i z rażącym naruszeniem prawa; wykraczają poza zakres kompetencji i zadania organów, które je podjęły;
• bezsprzecznie dyskryminują osoby LGBT;
• przedstawiają społeczność osób LGBT jako stanowiącą zagrożenie dla wspólnoty samorządowej, zło, z którym należy walczyć;
• stwarzają ryzyko przemocy wobec osób LGBT, gdyż wywołują wokół tej grupy zastraszającą, wrogą i uwłaczającą atmosferę;
• mają jednoznaczny wydźwięk – władze samorządowe zamiast integrować, stwarzają atmosferę wykluczenia;
• ograniczają prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami;
• nie są jedynie deklaracjami ideowymi, choć w ocenie WSA, samorządy wojewódzki i powiatowy mają prawo do podejmowania takich deklaracji - nie mogą one jednak naruszać przepisów prawa powszechnie obowiązującego i nawoływać do nieprzestrzegania przepisów powszechnie obowiązujących;
• mają charakter mieszany: z jednej strony są deklaracjami, stanowiskami, a z drugiej aktami o charakterze władczym, które zawierają wytyczne dla organów i podmiotów podległych, co wynika ze sposobu, w jaki są sformułowane – imperatywne określenia „nie pozwolimy”, „staniemy w obronie” - oraz jednoznacznie wskazują, jakie działania od tych podległych podmiotów są oczekiwane;
• są próbą wykluczenia osób LGBT ze wspólnoty samorządowej, co również stanowi przejaw dyskryminacji, a władze lokalne mają za zadanie chronić wszystkich członków wspólnoty, bez względu na ich cechy osobiste, takie jak orientacja seksualna czy tożsamość płciowa;
• nazywają poprawność polityczną „homopropagandą” czy „homoterrorem” (uchwała rady powiatu ryckiego), co – w ocenie WSA – jest naganne;
• promując model rodziny „mama, tata, dziecko” odmawiają ochrony rodzinom złożonym z osób tej samej płci, uznając je tym samym za niegodne ochrony, pomocy i wsparcia władz lokalnych;
• wywołują tzw. efekt mrożący, zniechęcając do działań o charakterze antydyskryminacyjnym czy świadczących o tolerancji wobec osób LGBT;
• posługują się terminem „ideologia LGBT”, co jest pojęciem pustym – skrót LGBT zawsze odnosi się do ludzi, a biorąc pod uwagę to, że do tej społeczności należą osoby o różnym światopoglądzie, poglądach politycznych, wykonujący różne zawody i mieszkający w różnych częściach Polski, nie tworzą oni jakiejś jednej ideologii; 
• naruszają godność, prawo do prywatności, prawo do wyrażania poglądów osób LGBT, przy czym wolność wyrażania poglądów to też prawo do wyrażania własnej tożsamości;
• naruszają prawo do nauki i nauczania, ingerując bezprawne w podstawę programową, określanie programu nauczania i zadania szkół, co nie należy do ich kompetencji.

Ponadto WSA szeroko odwołał się do działań organów międzynarodowych w sprawie uchwał "anty-LGBT", w tym rezolucji Parlamentu Europejskiego, działań Komisji Europejskiej i Rady Europy.

Oba wyroki WSA są nieprawomocne; można je zaskarżyć do NSA.

Wcześniejsze działania RPO

To 8. i 9. w kolejności uchwała unieważniona przez różne WSA w kraju – po uchwałach rad gmin w Istebnej, Klwowie, Sernikach, Osieku, Lipinkach, Niebylcu oraz Rady Powiatu Tarnowskiego. Uwzględniając zarzuty RPO, sądy uznały, że uchwały dotyczyły spraw z zakresu administracji publicznej i zawierały elementy władcze. Uznawały, że ingerują one w prawa i wolności człowieka, a nawet że dyskryminują osoby nieheteronormatywne.

Pod koniec 2019 r. ówczesny RPO Adam Bodnar skierował do pięciu wojewódzkich sądów administracyjnych skargi na wybrane uchwały rad gmin o przeciwdziałaniu „ideologii LGBT”. Rzecznik sprzeciwia się bowiem działaniom organów władzy publicznej, nakierowanym na piętnowanie i wykluczanie osób i grup z życia społecznego, a opartym na uprzedzeniach i stereotypach.

A każdy jest chroniony przed dyskryminacją. Każde nierówne traktowanie ze względu na cechy osobiste (jak m.in. płeć, orientacja seksualna) wymaga reakcji niezależnego organu ds. równego traktowania, jakim jest RPO.

Dlatego Rzecznik wniósł o stwierdzenie nieważności uchwał - wobec sprzeczności z Konstytucją oraz Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. 

Zdaniem RPO uchwały są też sprzeczne z prawem  europejskim. Naruszają bowiem prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolności wypowiedzi oraz zakazu dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. Ponadto zniechęcają obywateli UE - którzy np. identyfikują się jako osoby LGBT - do przebywania na terenach, gdzie takie uchwały obowiązują.

Potwierdzeniem publicznego charakteru spraw, których dotyczą zaskarżone uchwały, są także działania instytucji Unii Europejskiej. Komisja Europejska, wezwana przez Parlament Europejski, podjęła konkretne środki w celu weryfikacji, czy fundusze UE są wydatkowane zgodnie z horyzontalną zasadą niedyskryminacji w polskich samorządach, które przyjęły uchwały dyskryminujące osoby LGBT. Potem ogłoszono, że sześć polskich miast, które podjęły te uchwały, nie dostanie wsparcia w ramach unijnego partnerstwa (po tym niektóre uchwały zostały wycofane).

28 czerwca 2022 r. NSA rozpatrzy kilka pierwszych skarg prokuratury i organizacji pozarządowych na unieważnienie tych uchwał przez WSA po skargach RPO.

XI.505.13.2019