Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dlaczego dyrektor szkoły nie może do niej przyjąć ucznia-obywatela Polski mieszkającego poza krajem i  zarazem zgodzić się na wykonywanie obowiązku szkolnego poza szkołą?
• Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w tej sprawie u Ministra Edukacji i Nauki
• Nie da się bowiem wskazać przepisów, które ograniczają edukację domową w ramach polskiego systemu oświaty wyłącznie do osób mieszkających w Polsce

Dyrektor jednej ze szkół podstawowych zasygnalizował RPO problem niemożliwości przyjmowania uczniów mieszkających za granicą Polski oraz wydawania im zezwoleń na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą. Powołano się na ocenę MEiN, że edukacja domowa nie dotyczy dzieci, które nie mieszkają w Polsce, w związku z czym System Informacji Oświatowej nie przyjmuje określonych danych.

Odnosząc się do problemu, Rzecznik zwrócił MEiN uwagę na uzasadnienie zmian dokonanych w 2021 r. w Prawie oświatowym, polegających na polegających na usunięciu warunku, że przedszkole,  szkoła podstawowa lub szkoła ponadpodstawowa, do której dziecko zostało przyjęte, znajduje się na terenie województwa, w którym zamieszkuje dziecko. A ustawą tą wprowadzono możliwość edukacji domowej dla dzieci mieszkających na stałe poza Polską.

Zniesienie ograniczeń w wyborze szkoły miało wychodzić naprzeciw oczekiwaniom społecznym dotyczącym gwarancji równego dostępu do edukacji (art. 70 Konstytucji) oraz praw rodziców do decydowania o kształcie edukacji ich dzieci, zawartych w licznych aktach normatywnych zarówno krajowych, jak i międzynarodowych.

Rzecznik uznaje słuszność argumentacji przedstawionej w opiniach załączonych do wniosku do RPO. Jak stanowi preambuła ustawy Prawo oświatowe, oświata w RP stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa. System oświaty zapewnia realizację prawa każdego obywatela do kształcenia się  - bez względu na miejsce zamieszkania - a rodzice mają prawo wyboru szkoły dla swojego dziecka. 

O zasadności podjęcia edukacji domowej rodzice rozstrzygają we własnym zakresie - w 2021 r. zniesiono także obowiązek dołączania do wniosku o zezwolenie na realizację obowiązku szkolnego poza szkołą opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.

System oświaty zapewnia obywatelom, którzy nie mieszkają w Polsce, różne możliwości spełniania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Dzieci i młodzież mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły za granicą, w tym na podstawie umów międzynarodowych lub porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej lub w ramach programów edukacyjnych UE. Wśród opcji jest również nauka w szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych, prowadzonych przez MEiN (także na odległość).

Wydaje się, że nie można wskazać przepisów, które ograniczają edukację domową w ramach polskiego systemu oświaty wyłącznie do osób posiadających miejsce zamieszkania na terytorium Polski. Ograniczeń takich nie zawarto np. w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2019 r. w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą.  Przewiduje ono możliwość przyjmowania do szkół także dzieci obywateli polskich stale zamieszkałych za granicą oraz dopuszcza naukę w szkołach w Polsce prowadzących kształcenie na odległość.

W odpowiedzi z 14 kwietnia 2022 r. dyrektor z MEiN odpisała: „Zgodnie z przepisami art. 37 ustawy, dyrektor szkoły może wydać zgodę na realizację ww. obowiązków poza szkołą wyłącznie w odniesieniu do uczniów szkoły. Przepisy nie zawierają odrębnych regulacji dotyczących spełniania ww. obowiązków poza szkołą przez osoby przebywające za granicą. W związku tym, dyrektorzy szkół nie mają możliwości wykazania ww. uczniów w Systemie Informacji Oświatowej."

W ocenie RPO pismo to nie zawiera odpowiedzi na zasadnicze pytanie:  dlaczego dyrektor szkoły nie może przyjąć do szkoły ucznia-obywatela Polski mieszkającego za granicą Polski, a następnie wydać w jego przypadku pozytywnej decyzji w sprawie wykonywanie obowiązku szkolnego poza szkołą. Można odnieść wrażenie, że główną przeszkodą jest sposób funkcjonowania Systemu Informacji Oświatowej, jednak w odpowiedzi nie przedstawiono przyczyn takiego stanu rzeczy.

RPO Marcin Wiącek prosi min. Przemysława Czarnka o analizę problemu oraz uzupełnienie poprzedniej odpowiedzi.

VII.7037.10.2022