Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Większość uczniów przybyłych z Ukrainy do Polski nie zna języka polskiego w stopniu umożliwiającym zadowalający wynik egzaminu
• Wybór szkoły ponadpodstawowej będzie zatem ograniczony tylko do tych, które będą mieć wolne miejsca po przyjęciu polskich uczniów  
• W lepszej sytuacji będą ci uczniowie z Ukrainy, którzy będąc w Polsce, kontynuowali naukę w trybie zdalnym w ukraińskim systemie oświaty
• Będą oni mogli złożyć wnioski o przyjęcie do szkół średnich na podstawie dokumentów wydanych przez szkołę za granicą, bez zdawania  egzaminu
• Rozwiązania w tej sprawie powinny być zgodne ze standardami Konstytucji i prawa międzynarodowego, które wymagają równego traktowania

- Ignorowanie możliwości oraz potrzeb dzieci uchodźczych może prowadzić do nierówności w dostępie do nauki, dyskryminacji oraz ograniczania ich wolności i praw, czyli do naruszenia art. 70, 32 oraz 37 Konstytucji – pisze rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek do ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka.

Wśród licznych kwestii kształcenia, wychowania oraz opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy szczególną uwagę zwraca organizacja egzaminów zewnętrznych w roku szkolnym 2021/2022. Zastrzeżenia środowisk edukacyjnych wywołuje m.in. obowiązek przystąpienia przez dzieci uchodźcze do egzaminu ósmoklasisty jako warunek ukończenia szkoły podstawowej i udziału w rekrutacji do szkół ponadpodstawowych. 

Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej opracował  dostosowania warunków i form egzaminów do potrzeb uczniów-obywateli Ukrainy.  Przygotowanie arkuszy dla uczniów, którym ograniczona znajomość języka polskiego utrudnia zrozumienie czytanego tekstu, zostało  opinii publicznej uznane za niewystarczające.  

Nowe przepisy oświatowe nie nakładają na uczniów i uczennice z Ukrainy obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty w roku szkolnym 2022. Dzieci, które nie przystąpią do tego sprawdzianu, będą powtarzały VIII klasę. Jeżeli jednak pragną kontynuować naukę wraz ze swoimi rówieśnikami, powinny wziąć udział w rekrutacji do szkół ponadpodstawowych, w której wynik egzaminu ma duże znaczenie

Większość uczniów, którzy po 24 lutego 2022 r. przybyli do Polski, nie zna języka polskiego w stopniu umożliwiającym uzyskanie zadowalającego wyniku. Wybór szkoły ponadpodstawowej będzie zatem ograniczony do tych, które po przyjęciu polskich uczniów i uczennic będą  dysponowały wolnymi miejscami. 

Z uwagi na zwiększoną liczbę uczniów i uczennic biorących udział w naborze w 2022 r. (problem tzw. „kumulacji roczników”) uczniowie z Ukrainy znajdą się w zdecydowanie gorszym położeniu. Będą także traktowani inaczej niż uczniowie z Ukrainy, którzy kontynuowali naukę w trybie zdalnym w ukraińskim systemie oświaty . Ci bowiem będą mogli złożyć wnioski o przyjęcie do szkół średnich na podstawie dokumentów wydanych przez szkołę za granicą, bez potrzeby zdawania  egzaminu ósmoklasisty.

Podnoszona jest także kwestia niezgodności zaproponowanej formy egzaminu z zasadami i celami przeprowadzania egzaminów zewnętrznych. Dopuszczenie możliwości ich zdawania bez znajomości języka polskiego oznacza, że poziom opanowania podstaw programowych nie zostanie w ogóle sprawdzony. A w przypadku egzaminu z języka polskiego na podstawie odpowiedzi udzielonych przez zdającego lub na podstawie ich braku  nie można określić, czy ma on umiejętności np. rozumienia utworów literackich oraz innych tekstów kultury, rozpoznawania intencji rozmówcy, wyszukiwania informacji, tworzenia wypowiedzi. 

Organizacje zajmujące się edukacją postulują m.in. odstąpienie w tym roku od obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty przez uczniów i uczennice z doświadczeniem uchodźczym, lepsze uregulowanie zasad rekrutacji do szkół ponadpodstawowych, a także poszerzenie bazy szkolnej proporcjonalnie do liczby uczniów i uczennic włączanych do systemu oświaty (tworzenie nowych szkół, zwiększenie liczby oddziałów oraz zatrudnienie nauczycieli).

Wiceminister edukacji  Dariusz Piontkowski wyjaśniał  7 kwietnia 2022 r. w Sejmie, że skoro dyrektor i nauczyciele uznali, iż dzieci mogą się uczyć w oddziałach podstawowych, powinny być one traktowane tak samo, jak dzieci polskie.

Wielu dyrektorów  szkół uznało jednak, że z różnych powodów nie mają możliwości utworzenia oddziałów przygotowawczych, które z pewnością lepiej odpowiadałyby na potrzeby dzieci z Ukrainy. A doświadczenia ucieczki z domu oraz inne wydarzenia poprzedzające przyjazd do Polski mają ogromny wpływ na stan psychiczny i zdrowotny dzieci. Z tego względu nowi uczniowie i uczennice powinni być traktowani ze zwiększoną uwagą i troską.

Art. 70 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje, że każdy ma prawo do nauki, zaś art. 32 wprowadza zasadę równości oraz zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. W przedstawionej sprawie zastosowanie będą miały przepisy konwencji dotyczącej statusu uchodźców. Przewiduje ona, że państwo przyzna uchodźcom takie samo traktowanie w zakresie nauczania podstawowego, jakie przyznają swoim obywatelom, a także możliwie najbardziej korzystne traktowanie, a w każdym razie nie mniej korzystne niż to, które przyznają w tych samych okolicznościach cudzoziemcom, w zakresie szkolnictwa innego niż szkolnictwo podstawowe. 

Ponadto konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty wymienia obowiązki państwa w celu wyeliminowania lub zapobieżenia dyskryminacji, m.in.  umożliwienie cudzoziemcom zamieszkującym terytorium danego kraju takiego samego dostępu do oświaty, jak swym własnym obywatelom. 

Warunków tych nie spełnia sytuacja, w której zdolności, wiedza i umiejętności nabyte przez uczniów i uczennice z Ukrainy w dotychczasowym procesie kształcenia nie są w wystarczającym stopniu uwzględniane przez polski system oświaty, oraz kiedy wybór szkół jest bardzo niewielki. 

RPO zdaje sobie sprawę, że przybycie do Polski w tak krótkim okresie czasu tysięcy młodych osób z objętej wojną Ukrainy wymusza na organach państwa przyjęcie nadzwyczajnych rozwiązań. Jednocześnie jednak podkreśla, że rozwiązania te powinny być zgodne ze standardami Konstytucji RP oraz prawa międzynarodowego. 

Na obecnym etapie wydaje się, że zasady przeprowadzania egzaminów zewnętrznych oraz rekrutacji do szkół średnich wymagają pilnego zbadania  pod kątem zgodności ze wskazanymi normami. Istnieje poważne ryzyko, że ignorowanie możliwości oraz potrzeb dzieci uchodźczych może prowadzić do nierówności w dostępie do nauki, dyskryminacji oraz ograniczania ich wolności i praw, czyli do naruszenia art. 70, 32 oraz 37 Konstytucji.

RPO pyta zatem ministra Czarnka, czy resort rozważa dokonanie zmian w przedstawionym zakresie.

VII.7031.13.2022