Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy zakazują wyznaczania do służby w niedzielę, święto czy w nocy policjantek opiekujących się małymi dziećmi - jeśli z takiego uprawnienia w tym czasie nie korzysta drugie z rodziców lub opiekun
• Policjantki skarżą się Rzecznikowi Praw Obywatelskich na praktyczne stosowanie tego przepisu 
• Marcin Wiącek prosi o wyjaśnienia  komendanta głównego policji gen. insp. Jarosława Szymczyka

Do BRPO wpływają wnioski od policjantek opiekującymi się dziećmi do lat 8. Skarżą się na pełnienie służby w niedzielę lub święto oraz w porze nocnej - jeżeli z odpowiedniego prawa nie korzysta drugie z rodziców lub opiekun.

Odmawiając prawa do opieki, przełożeni powołują się na rozporządzenie MSWiA z 11 września 2020 r. w sprawie czasu służby policjantów. Wskazują, że chodzi o zapobieżenie sytuacji, w której służbę w niedzielę i święto albo w nocy będzie musiał pełnić policjant, który wprawdzie nie jest jedynym opiekunem dziecka, jednakże drugie z rodziców lub opiekunów jest zobowiązane świadczyć w tym samym czasie służbę. 

Według policji, wynika to z przepisu § 16 ust. 2 rozporządzenia, w którym ustawodawca używa słów „niedzielę lub święto”. Ma to wskazywać na indywidualny wybór dnia wolnego w ramach opieki nad dzieckiem jednego z rodziców - zamiast „niedziele lub święta”, co mogłoby wskazywać, że przepis dotyczy wszystkich niedziel lub świąt. 

Policjant, który nie jest jedynym opiekunem dziecka do lat 8, chcąc skorzystać z uprawnienia do niepełnienia służby w niedzielę, święto czy w nocy, powinien wykazać, ze drugie z rodziców lub opiekunów dziecka, jest wyznaczone do służby lub pracy w tym samym czasie i nie korzysta z uprawnienia do zwolnienia z takiej służby - czyli w konsekwencji jest zobowiązane taką służbę świadczyć. 

Stanowisko RPO

W ocenie RPO taka interpretacja jest zbyt daleko idąca. Z rozporządzenia wynika norma zakazująca wyznaczania do służby w niedzielę lub święto, względnie w nocy policjanta opiekującego się dzieckiem do 8 lat, jeżeli z takiego uprawnienia (w tym samym czasie) nie korzysta drugie z rodziców lub opiekun. 

Ratio legis tego przepisu polega na uniemożliwieniu jednoczesnego korzystania z tego uprawnienia (tj. niewyznaczania do służby w określonej porze bez zgody policjanta) przez obojga rodziców/opiekunów. Umożliwia dzielenie się tym uprawnieniem pod warunkiem, że rodzice nie będą korzystać z niego w tym samym czasie. 

Literalna wykładnia rozporządzenia, w tym sformułowania „służba w niedzielę lub święto”, poprzez użycie liczby pojedynczej wskazuje, że funkcjonariusz powinien każdorazowo wykazać, że z uprawnienia tego nie korzysta drugi z rodziców/opiekunów. W przypadku służby w porze nocnej wystarczy, że jedno z rodziców - jednorazowo - przedłoży oświadczenie, w którym rezygnuje z tego uprawnienia, a drugie nie wyrazi zgody na wyznaczanie służb od 22.00 do 6.00. 

Przełożony nie ma prawa uzależniać tego uprawnienia od grafiku służby/pracy drugiego z rodziców, faktu jego obecności w tym czasie domu, na urlopie, czy z jakiejkolwiek innego tytułu np. korzystania z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego. 

Przepis rozporządzenia dotyczy korzystania wyłącznie z tego samego uprawnienia w tym samym czasie. Wszystkie inne zdarzenia dotyczące drugiego rodzica/opiekuna, z perspektywy uprawnienia są według RPO prawnie obojętne. 

Czas wolny drugiego z rodziców nie jest równoznaczny z korzystaniem przez niego z uprawnienia wynikającego z § 16 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia, a takie rozumienie występuje w Policji. 

Przepis ten nie daje jednak przełożonemu prawa do ingerowania w czas wolny od służby, względnie od pracy drugiego z rodziców. Przełożonego powinno interesować wyłącznie czy w tym samym czasie drugi rodzic nie korzysta z „takiego” (podobnego) uprawnienia np. na podstawie art. 178 § 2 Kodeksu pracy, względnie innych pragmatyk służbowych. 

Wystarczającym dowodem potwierdzającym ten fakt jest oświadczenie policjanta. Nie oznacza to, że przełożony nie może weryfikować takiego oświadczenia, choć w ramach czynności wyjaśniających, poprzedzających postępowanie dyscyplinarne. 

Z kierowanych do RPO wniosków wynika też, że niektórzy przełożeni oczekują od policjantek wykazania, że drugi z rodziców np. prowadzący działalność gospodarczą, pracuje w porze nocnej. Taka osoba w ogóle nie ma uprawnienia do zwolnienia z świadczenia pracy w porze nocnej, niedzielę lub święto. 
Skoro samozatrudnionemu rodzicowi/opiekunowi w ogóle takie uprawnienie nie przysługuje, to tym bardziej nie może z niego skorzystać. Podobnie wygląda status rodziców wykonujących inne niepracownicze formy zatrudnienia. 

WZF.7043.99.2021