Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jednym z warunków wyboru na ławnika sądu powszechnego jest nieprzekroczenie przez kandydata 70. roku życia
• Może to być zakazaną przez prawo unijne dyskryminacją ze względu na wiek
• A kandydat i tak przechodzi badania lekarskie, co oznacza że odrzucone będą kandydatury osób niezdolnych do tej funkcji z powodu ograniczeń natury psychofizycznej

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Sprawiedliwości o rozważenie podjęcia odpowiedniej inicjatywy legislacyjnej.

Kandydaci na ławników skarżą się RPO na przepis Prawa o ustroju sądów powszechnych, według którego ławnikiem może być ten, kto nie przekroczył 70. roku życia. Może to stanowić naruszenie zasady równego traktowania i niedyskryminacji (art. 32 Konstytucji).

Ławnikiem może zostać wybrana osoba, która spełnia łącznie następujące warunki:

• ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
• jest nieskazitelnego charakteru;
• ukończyła 30 lat;
• jest zatrudniona, prowadzi działalność gospodarczą lub mieszka w miejscu kandydowania co najmniej od roku;
• nie przekroczyła 70 lat;
• jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika;
• ma co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe.

Praca ławnika to realizacja obywatelskiego prawa dostępu do służby publicznej, gwarantowanego przez art. 60 Konstytucji. Jako członek składu orzekającego, stanowi on czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości, zgodnie z art. 182 Konstytucji.

Ławnicy w procesie orzekania mają równe prawa z sędziami i wywierają faktyczny wpływ na kształtowanie się orzecznictwa sądów powszechnych. Ich udział w procesie pozwala na większą zgodność orzeczenia z opinią społeczną. Zasadne  jest zatem, aby osoba ubiegająca się o tę funkcję miała odpowiednie doświadczenie życiowe, które będzie mogła wykorzystać przy rozpatrywaniu spraw.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek należy uważać za ogólną zasadę prawa Unii, jako szczegółowe zastosowanie ogólnej zasady równości traktowania. Jej konkretyzacją jest Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. Zgodnie z nią państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione.

TSUE podkreślał, że to nie przyczyna, z której wynika odmienne traktowanie, ale cecha z nią związana, ma stanowić istotny i determinujący wymóg zawodowy. Wątpliwości TSUE budziło nie wymaganie szczególnej sprawności fizycznej (nierozerwalnie związanej z wiekiem), lecz arbitralne określenie górnej granicy wieku, ponad którą kandydaci nie byli dopuszczani do uczestnictwa w testach sprawnościowych.

Na gruncie orzecznictwa TS trudno zatem uznać za właściwe automatyczną ocenę, że dana osoba po osiągnięciu określonego wieku nie jest w stanie prawidłowo wykonywać powierzonych jej czynności. Nie można bowiem uznać, że ograniczenia natury psychofizycznej związane z wiekiem prowadzą również do ograniczeń sprawności intelektualnej, która jest szczególnie wymagana w obowiązkach ławnika.

Obok przesłanki górnej granicy wieku, ustawa przewiduje też wymóg stanu zdrowia, który pozwala na pełnienie funkcji ławnika. Kandydat przedstawia zaś stosowne zaświadczenie lekarskie. Kryterium wieku wydaje się zatem niezasadne, skoro osoby które ze względu na ograniczenia natury psychofizycznej nie są zdolne do sprawowania tej funkcji, zostaną odrzucone na podstawie badań medycznych.

Ograniczenie wiekowe jako jeden z warunków ubiegania się o funkcję ławnika różnicuje podmioty podobne (kandydatów do pełnienia tej funkcji), bez wskazania na uzasadnione powody. Dlatego trzeba odpowiedzieć na pytanie, czy zasadne jest utrzymywanie regulacji pozbawiającej  możliwości ubiegania się o stanowisko ławnika daną osobę bez względu na jej kondycję umysłową czy fizyczną po osiągnięciu określonego wieku.

VII.801.1.2019