Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Aby Rzecznik Praw Obywatelskich mógł wypełniać swą misję, musi dysponować odpowiednim budżetem i mieć gwarancję swobodę wypowiedzi
• Jego obowiązkiem jest obrona obywateli, nawet gdy oznacza to krytykę władz 
• Tak przedstawiciele międzynarodowych organizacji praw człowieka i Rady Europy komentują pozycję RPO w kontekście zasad Komisji Weneckiej
• Opracowała ona 25 zasad działania instytucji stojących na straży praw człowieka - w Polsce jest to RPO 

- To katalog zasad, które powinny być przyjęte w każdym państwie świata - mówił Adam Bodnar podczas konferencji prasowej w Biurze RPO 26 marca 2019 r.

Za niezgodne z nimi uznał niedostosowywanie budżetu Rzecznika do nakładanych nowych zadań, np. skargi nadzwyczajnej. Podkreślił, że w tym celu powinno powstać co najmniej 8 nowych etatów w Biurze RPO, na co nie ma jednak dodatkowych środków. Tymczasem w prokuraturze - która też ma prawo do składania skarg nadzwyczajnych - do tych spraw powołano oddzielny wydział.   

15-16 marca 2019 r. Komisja Wenecka przyjęła zbiór zasad ochrony i promocji instytucji ombudsmana, w związku z różnymi zagrożeniami dla tej instytucji, które nasilają się w ostatnich latach.

Zgodnie z tymi zasadami, państwa mają wspierać i chronić instytucję ombudsmana, powstrzymując się od działań podważających jego niezależność. Urzędowi temu przysługują wystarczające i niezależne środki budżetowe. Ombudsman może być pozbawiony stanowiska tylko na podstawie jasnych i rozsądnych przesłanek prawa. Przysługuje mu też immunitet funkcjonalny.

25 marca 2019 r. w Biurze RPO odbyło się spotkanie w sprawie tych zasad. Uczestniczyli w nim przedstawiciele Rady Europy, Europejskiej Sieci Krajowych Instytucji Praw Człowieka ENNHRI, Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka ODIHR, Międzynarodowego Instytutu Ombudsmana (IOI).

- By wypełniać swą misję, RPO musi mieć swobodę wypowiedzi w sprawach praw człowieka i nie może za to podlegać odpowiedzialności, gdy wypowiada się jako Rzecznik - mówiła podczas konferencji prasowej w Biurze RPO Debbie Kohner, sekretarz generalny ENNHRI. Przypomniała wsparcie ENNHRI dla Adama Bodnara pozwanego przez TVP.

Podkreśliła, że RPO musi dysponować odpowiednim budżetem. – Nowe zadania wymagają nowych środków – mówiła. Wskazała, że swe obowiązki RPO może  wykonywać w dialogu z przedstawicielami władzy (a ci nawet miesiącami nie odpowiadają na niektóre wystąpienia, m.in. Minister Sprawiedliwości).

- Rola RPO zawsze wiąże się z krytycznym stosunkiem do władz, które jednak nie mogą być uczulone na współprace z nim -  oświadczył Markus Jaeger z Rady Europy.

On także odniósł się do pozwu TVP, który nazwał dziwnym. Wskazał, że Adam Bodnar wypowiadał się jako RPO, a nie jako osoba prywatna, Tymczasem został pozwany jako osoba prywatna.

 Główne założenia „25 zasad Weneckich”

• Państwa członkowskie powinny wspierać i chronić instytucję ombudsmana i powstrzymują się od jakiegokolwiek działania podważającego jego niezależność.
• Ombudsman  powinien być wybierany lub mianowany zgodnie z procedurami gwarantującymi jego autorytet, bezstronność, niezależność.
• Procedura wyboru kandydatów powinna obejmować publiczne zaproszenie i być przejrzysta.
• Kryteria mianowania ombudsmana powinny obejmować wysokie standardy moralne, integralność oraz odpowiednią wiedzę fachową i doświadczenie, w tym w dziedzinie praw człowieka i podstawowe wolności.
• Ombudsman podczas swojej kadencji nie powinien angażować się w działalność polityczną, czynności administracyjne lub zawodowe niezgodne z jego niezależnością lub bezstronnością.
• Kadencja ombudsmana powinna być dłuższa niż mandat ciała powołującego. Kadencja powinna być ograniczona do jednej, bez możliwości ponownego wyboru.
• Ombudsman może zostać usunięty ze stanowiska tylko na podstawie wyczerpującego wykazu jasnych i rozsądnych przesłanek ustanowionych przez prawo. Powinny się one odnosić wyłącznie do zasadniczych kryteriów „niezdolności” lub „niezdolności do pełnienia urzędu”, „niewłaściwego zachowania” lub „niewłaściwego postępowania”, które należy interpretować wąsko. Wymagana większość parlamentarna do usunięcia - przez sam parlament lub przez sąd na wniosek parlamentu – powinna być równa lub wyższa niż wymagana do wyboru. Procedura usuwania powinna być publiczna, przejrzysta i przewidziana prawem.
• Ombudsman, jego zastępcy i pracownicy decyzyjni nie mogą podlegać odpowiedzialności prawnej w odniesieniu do działań i słów w ramach pełnionej funkcji. Taki immunitet funkcjonalny ma również zastosowanie po  odejściu z funkcji. 
• Każda osoba fizyczna lub prawna, w tym organizacje pozarządowe, powinni mieć prawo do swobodnego, nieograniczonego oraz bezpłatnego dostępu do ombudsmana i złożenia skargi.
• W ramach monitorowania wdrażania na szczeblu krajowym ratyfikowanych międzynarodowych umów związanych z prawami człowieka i podstawowymi wolnościami, ombudsman powinien być uprawniony do publicznego przedstawiania zaleceń parlamentowi lub władzy wykonawczej.
• Ombudsman powinien składać parlamentowi sprawozdanie z działalności instytucji przynajmniej raz w roku.
• Ombudsman powinien mieć możliwość zakwestionowania konstytucyjności przepisów ustawowych i wykonawczych lub ogólnych aktów administracyjnych.
• Ombudsman ma mieć prawo do interwencji przed odpowiednimi organami orzekającymi i sądami.
• Powinny mu przysługiwać wystarczające i niezależne środki budżetowe.
• Instytucja ombudsmana musi mieć wystarczający personel i odpowiednią strukturę.

Zasady te należy interpretować i stosować do wzmocnienia instytucji ombudsmana. Biorąc pod uwagę różne typy, systemy i status prawny tej instytucji w poszczególnych krajach, zachęca się państwa do podejmowania wszelkich niezbędnych działań w celu zapewnienia odpowiednich warunków, które wzmocnią i rozwiną instytucje ombudsmana, ich niezależność i bezstronność zgodnie z tymi zasadami.