Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rozwiązania zawarte w projekcie ustawy o zmianie ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (druk senacki nr 109) uwzględniają większość postulatów zgłaszanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Przede wszystkim poszerzono katalog osób uprawnionych do odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę o represjonowanych, wobec których wydano orzeczenia sądowe albo decyzje o internowaniu w stanie wojennym, bez względu na okoliczność, czy zostały one wykonane.

Wątpliwości Rzecznika - w kontekście przedawnienia roszczeń - dotyczą natomiast wykreślenia zastrzeżenia, że żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia można zgłosić w terminie roku od daty uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego nieważność orzeczenia. W uzasadnieniu projektu wskazano, że zmiana ta ma na celu usunięcie formalnych przeszkód do późniejszego dochodzenia roszczeń.

Zdaniem RPO – wobec cywilnoprawnego charakteru roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie z „ustawy lutowej” – ich przedawnienie następowałoby według zasad określonych w kodeksie cywilnym. Powstaje jednak wątpliwość, w jaki sposób stosować rozwiązania kodeksowe do roszczeń z „ustawy lutowej”, a w szczególności, jak oznaczyć początek biegu terminu przedawnienia. 

Co do zasady, roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (deliktem) przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Termin ten nie może być jednak dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Jeżeli natomiast szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem lat 20 od dnia popełnienia przestępstwa, bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Tymczasem nowelizacja „ustawy lutowej” nastąpi po upływie 10, a nawet 20 lat od zaistnienia zdarzeń (np. internowania) oraz po upływie 3 lat od dowiedzenia się o sprawcy szkody.

Wątpliwości dotyczące wykładni przepisów wyeliminowałoby – w ocenie Rzecznika - wprowadzenie wyraźnej normy wyłączającej przedawnienie.

Rozwiązałoby to również problem możliwości dochodzenia roszczeń przez osoby internowane, wobec których wydane decyzje o internowaniu stały się nieważne na mocy nowelizacji z 19 września 2007 r.

Jak zauważono w uzasadnieniu projektu, poszerzenie możliwości dochodzenia roszczeń może wywołać wątpliwości co do tożsamości roszczeń już dochodzonych na podstawie dotychczasowych przepisów i ewentualnych nowych żądań. Przepis przejściowy art. 2 projektu stanowi gwarancję, że nie dojdzie do powagi rzeczy osądzonej w przypadku zgłaszania nowych roszczeń o wypłatę odszkodowania lub zadośćuczynienia.

Rzecznik zwraca uwagę na pewien wyjątek. W sytuacji ewentualnej likwidacji przedawnienia w przypadku tego typu roszczeń zasada res iudicata (powaga rzeczy osądzonej) wciąż działa w przypadku osób, których roszczenia oddalono z uwagi na upływ terminu przedawnienia, przewidzianego dotychczas w „ustawie lutowej”.