Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W maju 2017 r. pracownicy Instytutu Kantar Millward Brown S.A. przeprowadzili badania na zlecenie Krajowego Rejestru Długów BIG S.A. i Krajowej Rady Komorniczej (pod honorowym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rzecznika Praw Dziecka), które dotyczyły postaw Polaków wobec niepłacenia alimentów. 

Wyniki tych badań i wnioski mogą stać się podstawą szeregu analiz systemowych a w następstwie propozycji rozwiązań i działań zarówno w zakresie legislacji, jak i usprawnienia dotychczasowych praktyk, które mogłyby podnieść skuteczność ściągalności alimentów w Polsce. 

Badania pozwoliły sformułować także uwagi w zakresie funkcjonowania regulacji zawartych w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Badane osoby jako usprawiedliwienie zachowania niepłacących alimentów znajomych wskazywały przede wszystkim na brak środków, w większości przypadków związanych z brakiem pracy. Większość ankietowanych uznała też, że niepłacący alimentów robią to, ponieważ czują się bezkarni – gminy nie korzystają bowiem z działań skłaniających do podjęcia pracy przez dłużników. Badani w większości przypadków negatywnie ocenili pracowników ośrodków pomocy społecznej, którzy nie podejmują wszystkich możliwych działań wobec dłużników np. nie kierują bezrobotnych dłużników do urzędów pracy lub robót publicznych. 

Co istotne, według zaprezentowanych w raporcie wyników badań co najmniej 1/3 potrzebujących rodzin (tzn. rodzin, które nie otrzymują alimentów, i w których potrzeby dziecka nie są zaspokajane w sposób wystarczający) nie korzysta z Funduszu Alimentacyjnego. Wynika to z niskiego poziomu progu dochodowego , który nie był zmieniany od 2008 r. W trakcie badania poddano ocenie pomysły zmian w systemie wypłacania świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego. Zdecydowana większość badanych dostrzegła potrzebę wprowadzania zmian w obecnym systemie wypłat. 

Obaj Rzecznicy problematyką niealimentacji w Polsce i związanymi z tym zagadnieniami zajmują się intensywnie od lutego 2016 r. w ramach Zespołu Ekspertów do spraw Alimentów. W wystosowanych dotychczas wystąpieniach wielokrotnie zwracali uwagę, że poważne wątpliwości budzi zarówno skuteczność aktualnych regulacji prawnych w zakresie możliwych działań gminy wobec dłużników alimentacyjnych, jak i praktyka ich stosowania. Postulowali m.in. zniesienie progu dochodowego uprawniającego do uzyskania świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego, bądź jego znaczące podniesieni czy kierowanie dłużników alimentacyjnych do wykonywania prac społecznie użytecznych. Proponowali również rozważenie możliwości podjęcia inicjatywy legislacyjnej, a także działań w zakresie promowania programów specjalnych, regionalnych i działań aktywizacyjnych realizowanych w ramach aktywnej polityki rynku pracy adresowanych do dłużników alimentacyjnych. 

Przyjęty przez Radę Ministrów 4 kwietnia br. dokument „Przegląd systemów wsparcia rodzin”, zawiera m.in. rekomendację przyjęcia przez resort rodziny, pracy i polityki społecznej tzw. pakietu alimentacyjnego, którego głównym celem ma być poprawa ściągalności alimentów. Niezbędne jest zatem dokonanie systemowej analizy efektywności i celowości dotychczasowych regulacji prawnych ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, jak i skuteczności działań podmiotów wobec dłużników alimentacyjnych, których celem może być zwiększenie poziomu ściągalności alimentów. Działania możliwe do podjęcia w zakresie niezbędnych zmian legislacyjnych oraz praktyki funkcjonowania instytucji odpowiedzialnych za ściąganie alimentów powinny, w ocenie Rzeczników, wyeliminować sytuacje, w których zobowiązani do alimentów unikają płacenia na swoje dzieci. 

Dlatego też Rzecznicy zwrócili się do Minister z prośbą o informację: czy planowane jest podjęcie działań zmierzających do wypracowania kompleksowych rozwiązań na rzecz skuteczniejszej realizacji zapisów ustawy o pomocy uprawnionym do alimentów, a także czy planowane jest podjęcie działań, których celem byłoby wzmocnienie nadzoru nad wykonywaniem przez samorządy przepisów ustawy dotyczących działań wobec dłużników alimentacyjnych.