Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zgodnie z tegorocznym hasłem Międzynarodowego Dnia przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii „Razem: stawiając opór, niosąc wsparcie, gojąc rany!” (“Together: Resisting, supporting, healing”) Rzecznik Praw Obywatelskich wzywa do pełnego poszanowania praw osób LGBTI w prawie i w praktyce oraz zaprzestania stygmatyzowania i wykluczania tej grupy społecznej. System ochrony prawnej osób LGBT pozostaje nieefektywny i dalece odbiega od międzynarodowych standardów, a formułowane przez RPO w tym zakresie rekomendacje pozostają w pełni aktualne (https://www.rpo.gov.pl/pl/content/miedzynarodowy-dzien-przeciw-homofobii-transfobii-i-bifobii). Jako niezależny organ ds. równego traktowania Rzecznik podkreśla, że pozytywne zmiany są konieczne – Polska już drugi rok z rzędu zajmuje ostatnie miejsce wśród państw Unii Europejskiej w rankingu ILGA-Europe mierzącym poziom równouprawnienia osób LGBTI w Europie (https://www.ilga-europe.org/annualreview/2021). W tym kontekście trzeba przypomnieć, że oczekiwane w tym zakresie działania odpowiednich organów władzy publicznej stanowią realizację podstawowych wartości Konstytucji RP, w szczególności poszanowania godności każdego człowieka (art. 30) oraz zasady równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji (art. 32). Są to także wartości kluczowe dla wspólnoty międzynarodowej, w tym Unii Europejskiej.

Webinar: UNIA RÓWNOŚCI DLA OSÓB LGBTIQ. STRATEGIA KOMISJI EUROPEJSKIEJ WALKI Z HOMOFOBIĄ, BIFOBIĄ I TRANSFOBIĄ

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar wziął udział w webinarium pt. „Unia równości dla osób LGBTIQ. Strategia Komisji Europejskiej walki z homofobią, bifobią i transfobią” (zob. https://ec.europa.eu/poland/events/210510_lgbtiq_pl). W wydarzeniu uczestniczyli ponadto: Helena Dalli (Komisarz UE ds. Równości), Peter Hummelgaard Thomsen (duński Minister ds. Pracy i Równouprawnienia), Andrzej Stambulski (Przewodniczący Rady Miejskiej w Szprotawie – miasta, które przyjęło deklarację w sprawie solidarności z osobami LGBT+), Anna Maria Żukowska (Wiceprzewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Równouprawnienia Społeczności LGBT+) oraz Ida Mickiewicz-Florczak (Prezeska Fabryki Równość). Debata dotyczyła Strategii Komisji Europejskiej i obecnej sytuacji osób LGBTIQ w Polsce i w Europie.

Helena Dalli potwierdziła dążenie Komisji Europejskiej do osiągnięcia równości osób LGBT+ w całej Unii Europejskiej. Jego wyrazem jest pierwsza w historii Strategia na rzecz równości osób LGBTIQ na lata 2020–2025, wokół której zorientowane będą działania Komisji Europejskiej, w tym na rzecz umieszczenia w wykazie przestępstw z art. 83 TFEU przestępstw  z nienawiści, czy uznania rodzicielstwa osób tej samej płci we wszystkich państwach członkowskich UE. W odniesieniu do równości i włączenia osób LGBT Komisarz Dalli podkreśliła znaczenie działań symbolicznych – takich jak przyjęta głosami blisko 500 posłów Parlamentu Europejskiego rezolucja w sprawie ogłoszenia UE strefą wolności osób LGBTIQ – które pokazują, kim jesteśmy, jakie mamy wartości, i wokół których buduje się nową, włączającą wszystkich rzeczywistość.  Komisja Europejska jest świadoma istniejących trudności, w tym wynikających z różnych potrzeb w zakresie ochrony praw osób LGBT+ w różnych państw członkowskich, dlatego w ocenie Komisarz Dalli każde państwo potrzebuje także swojej własnej strategii na rzecz osób należących do tej społeczności.

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar także zwrócił uwagę na wagę symboli – działania podkreślające przywiązanie polityków do praw osób LGBT+ mają w ocenie RPO fundamentalne znaczenie dla ich ochrony.

W odniesieniu do Strategii na rzecz równości osób LGBTIQ Rzecznik podkreślił trzy postulaty:

• wzmocnienia niezależności organu ds. równości, który to warunek jest gwarancją prawidłowego wykonywania powierzonych zadań, związanych z poprawną implementacją prawa Unii,
• przyjęcie dyrektywy horyzontalnej, która ujednoliciłaby zakres ochrony przed dyskryminacją ze względu na wszystkie cechy prawnie chronione także poza obszarem zatrudnienia,
• wzmocnienia zasady rządów prawa – znaczenie tej zasady dla grup tradycyjnie marginalizowanych i wykluczanych jest fundamentalne, nie będzie bowiem poszanowania praw osób LGBT+ między innymi bez gwarancji niezależnych sądów.

Rzecznik ze smutkiem odnotował, że sytuacja osób LGBT+ w ostatnich latach zmieniła się na gorsze: nie przyjęto żadnej regulacji wzmacniającej ochronę tych osób, natomiast osłabiono tę istniejącą przez częściowe uchylenie art. 138 kodeksu wykroczeń, nie wprowadzono także żadnej zmiany legislacyjnej w odniesieniu do przestępstw z nienawiści, która penalizowałaby homofobiczną mowę nienawiści, zakazywano natomiast marszów równości i wykorzystywano homofobiczną retorykę w wyborach parlamentarnych i prezydenckich. Przekłada się to na międzynarodową ocenę Polski – ostatnie miejsce wśród krajów Unii Europejskiej i 43 pozycję na 49  w Europie – to wynik Polski w tegorocznym rankingu ILGA-Europe, najważniejszym międzynarodowym rankingu mierzącym poziom równouprawnienia osób LGBTI w Europie.

Pocieszająca jest w tej niełatwej sytuacji postawa sądów, które pokazały, że potrafią stać na straży praw osób LGBT+ – praw wynikających z konstytucji RP, wiążących ją umów międzynarodowych oraz prawa unijnego. Rzecznik podkreślił wagę domagania się realizacji tych praw – od grudnia 2019 r., dzięki nagłaśnianiu i piętnowaniu tego typu przypadków, nie została przyjęta przez samorządy w Polsce żadna nowa uchwała „przeciw ideologii LGBT”, część gmin wycofała się z takich uchwał, co było prawdopodobnie warunkowane obawą o utratę środków unijnych, a niektóre gminy zdecydowały się nawet podjąć uchwały pozytywnie podkreślające prawa tych osób.

W ocenie Rzecznika wytrwałość, determinacja, odwaga, długodystansowość to klucz do sukcesu w działaniach na rzecz równego traktowania osób LGBT+. Dążenia takie są zgodne z polską tożsamością narodową – art. 32, 33 i 47 Konstytucji RP – i tradycją ustrojową – zniesienie penalizacji kontaktów homoseksualnych nastąpiło w 1934 r., wypracowanie rozwiązań umożliwiających osobom transpłciowym uzgodnienie płci w PRL, dowodzą długiego polskiego doświadczenia w działaniach na rzecz praw osób nieheteronormatywnych. 

Peter Hummelgaard Thomsen przypomniał, że prawo do posiadania rodziny oraz pozostałe prawa osób LGBT+ są prawami człowieka. Podkreślał także rolę społeczeństwa obywatelskiego w działaniach  na rzecz praw osób LGBT+.

Anna Maria Żukowska wskazała na najważniejsze osiągnięcia Parlamentarnego Zespołu ds. Równouprawnienia Społeczności LGBT+, tj. złożenie projektów ustaw regulujących małżeństwa oraz związki partnerskie osób tej samej płci. Ponadto podniosła konieczność wprowadzenia do polskiego kodeksu karnego mowy nienawiści z pobudek homofobicznych (poszerzenie katalogu przestępstw z nienawiści o orientację seksualną i tożsamość psycho-seksualną).

Ida Mickiewicz-Florczak zwróciła uwagę na znaczenie edukacji antydyskryminacyjnej w budowaniu społecznej świadomości praw osób LGBT+. Wskazała także na niewystarczający zakres ochrony przyznany tym osobom, ograniczony w zasadzie jedynie do sfery zatrudnienia, choć doświadczają one dyskryminacji w wielu innych dziadzinach.

Andrzej Stambulski, Przewodniczący Rady Miejskiej w Szprotawie - miasta, które przyjęło deklarację w sprawie solidarności z osobami lgbt+, podzielił się doświadczeniem z odbioru tejże, wskazując, że w przypadku mieszkańców gminy był on pozytywny.