Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nie można karać kibica za przenoszenie racy, skoro karze podlega tylko jej przewóz 
• Dlatego Sąd Najwyższy uwzględnił kasację RPO i uniewinnił kibica
• Sąd rejonowy ukarał go grzywną i dwuletnim zakazem wstępu na imprezy sportowe za posiadanie racy
• Przeoczył jednak, że wykroczeniem jest tylko posiadanie materiałów pirotechnicznych podczas przejazdu uczestników imprezy masowej – a ukarany posiadał racę podczas przemarszu grupy kibiców przez miasto 

Według Rzecznika Praw Obywatelskich taki rażący błąd sądu wymagał uchylenia wyroku przez Sąd Najwyższy i uniewinnienia kibica.

Doszło bowiem do naruszenia zasady prawa rzymskiego nullum crimen sine lege stricta, która jest do dziś stosowana. Oznacza ona, że sprawca odpowiada za popełnienie dokładnie takiego czynu, jaki wyczerpuje znamiona ustawy – a nie za popełnienie czynu podobnego.

Sprawa kibica

Jeden z sądów rejonowych, który rozpatrywał wniosek o ukaranie kibica za posiadanie racy w związku z ligowym meczem piłkarskim na Śląsku w 2016 r. Sąd uznał go za winnego wykroczenia, polegającego na tym, że posiadał wyroby pirotechniczne w postaci racy, gdy uczestniczył w „przejściu zorganizowanej grupy uczestników masowej imprezy sportowej” przez miasto.

Na mocy art.50a § 1a Kodeksu wykroczeń sąd ukarał go za to 3 tys. zł grzywny. Ponadto na 2 lata zakazał mu wstępu na imprezy masowe  w całej Polsce. Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się w I instancji.

Argumenty kasacji RPO

Wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa materialnego – uznał RPO, który złożył kasację na korzyść kibica.

Rzecznik nie kwestionował ustaleń faktycznych sądu, że kibic miał przy sobie racę. Nie mogło to jednak przesądzać o jego winie i skazaniu.

Art. 50a § 1a Kw przewiduje bowiem karę aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 3000 zł dla tego, „kto - będąc uczestnikiem przejazdu zorganizowanej grupy uczestników masowej imprezy sportowej - posiada wyroby pirotechniczne albo nóż, maczetę lub inny podobnie niebezpieczny przedmiot”.

Do popełnienia tego wykroczenia konieczne jest zatem zrealizowanie dwóch znamion: bycia uczestnikiem „przejazdu” i posiadania wyrobów pirotechnicznych. Tymczasem kibic nie został uznany za winnego „przejazdu” – co jest wymaganym znamieniem tego wykroczenia - lecz „przejścia” zorganizowanej grupy kibiców.

Zgodnie z zasadą nullum crimen sine lege stricta znamiona czynu podlegającego karze powinny być odczytywane ściśle i dosłownie. Niedopuszczalne jest stosowanie wykładni rozszerzającej oraz analogii na niekorzyść sprawcy.

Zachowanie, za które kibic został skazany, nie jest zabronione pod groźbą kary. Uznanie zaś, że „przejście” stanowi „przejazd” wbrew dyrektywom wykładni językowej stanowi niedopuszczalną w prawie karnym wykładnię rozszerzającą na niekorzyść obwinionego - pisał RPO w kasacji.

Wyrok SN wraz z uzasadnieniem

24 września 2020 r.  SN w Izbie Karnej uwzględnił kasację (sygn. akt IV KK 309/19) i uniewinnił ukaranego. Uznał, że sąd zastosował w tej sprawie niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą. Kasację RPO poparła przed SN Prokuratura Krajowa.

Sąd nie sporządził uzasadnienia w tej sprawie, wobec tego nie można jednoznacznie ustalić wszystkich argumentów, którymi kierował się, wydając zaskarżone orzeczenie. Jednak z ustaleń faktycznych zawartych w opisie prawomocnie przypisanego czynu wynika, że obwiniony został uznany winnym wykroczenia w postaci przejścia zorganizowanej grupy uczestników masowej imprezy sportowej, w trakcie którego posiadał wyroby pirotechniczne (racę).

W kontekście poczynionych ustaleń faktycznych wskazać należało, że w sprawie Istniały dowody, zebrane w toku czynności operacyjnych, pozwalające sądowi na rozważenie możliwości dokonania ustalenia o posiadaniu przez obwinionego wyrobów pirotechnicznych w czasie przejazdu koleją na miejsce imprezy masowej. Dowody te nie zostały jednak dostrzeżone przez sąd, a wobec prawomocności ustaleń faktycznych w sprawie, nie mogły stanowić przedmiotu rozważań Sądu Najwyższego w zakresie zasadności wniesionej kasacji.

Kontynuując rozważania prawne, należało dokonane ustalenia faktyczne skonfrontować ze znamionami wykroczenia stypizowanego w art. 50a § 1a k.w. Odpowiedzialności przewidzianej w tym przepisie podlega sprawca, który będąc uczestnikiem przejazdu zorganizowanej grupy uczestników masowej imprezy sportowej, posiada przedmioty określone w art. 50a § 1 k.w. (nóż, maczetę lub inny podobnie niebezpieczny przedmiot) lub wyroby pirotechniczne.

O ile posiadanie przez obwinionego wyrobów pirotechnicznych w postaci racy nie jest kwestionowane, rozważenia wymaga znamię „uczestnik przejazdu". Obwiniony nie został bowiem uznany winnym jako uczestnik „przejazdu", co jest wymaganym znamieniem tego wykroczenia, lecz „przejścia" zorganizowanej grupy kibiców. Jak zdefiniowano w Słowniku Języka Polskiego, „przejazd" oznacza przebywanie jakiejś drogi pojazdem, natomiast „przejście" w znaczeniu „przejść, przechodzić" oznacza „idąc przebyć jakąś drogę" (zob. Słownik Języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego).

Nie ulega zatem wątpliwości, że zakresy znaczeniowe obu tych pojęć różnią się. Dlatego uznanie, że - kryminalizowany przez art. 50a § 1a k.w. - przejazd może być także utożsamiony z przejściem stanowi niedopuszczalną w myśl zasady nullum crimen sine lege sthcta wykładnię rozszerzającą na niekorzyść sprawcy.

Na marginesie odnotować należy, że nie było również możliwe przypisanie obwinionemu wykroczenia z art. 50a § 1 k.w. albowiem przepisem tym nie objęto posiadania materiałów pirotechnicznych. Nie można również zakładać, że raca stanowi „inny podobnie niebezpieczny przedmiot" jak nóż, czy maczeta.

Podsumowując, zachowanie polegające na tym, że będąc uczestnikiem przejścia zorganizowanej grupy uczestników masowej imprezy sportowej obwiniony posiadał wyroby pirotechniczne nie jest zabronione pod groźbą kary. W związku z tym swoim zachowaniem obwiniony nie wyczerpał znamion ustawowych przypisanego mu wykroczenia. Dlatego, w uwzględnieniu zarzutu kasacji, zaskarżony wyrok należało uchylić, a uznając skazanie za niesłuszne w stopniu oczywistym, obwinionego należało uniewinnić od zarzuconego mu wykroczenia (art. 112 k.p.w. w zw. z art. 537 § 2 in fine k.p.k.). 

BPK.511.23.2019