Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Prof. Irena Lipowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich w dniu 25 czerwca br. przedstawiła Sejmowi RP „Informację o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2013 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela”. W 2013 r. skargi do RPO złożyło 70 tys. obywateli, co w porównaniu do roku 2012 stanowi wzrost o 22%. Wielkim tematem ubiegłego roku były prawa osób niepełnosprawnych.

Zdaniem Rzecznik „Po latach rozwoju gospodarczego przyszedł czas, żeby zatroszczyć się o najsłabszych.” Prof. Lipowicz skupiła się w wystąpieniu przede wszystkim na tym, jak wiele jest jeszcze w tej dziedzinie do zrobienia. Co prawda wygrana w Trybunale Konstytucyjnym w sprawie zasiłków dla opiekunów osób dorosłych z niepełnosprawnością była sukcesem, jednak problem nie został do końca rozwiązany. W tej chwili wysokość świadczenia jest uzależniona nie od stopnia niepełnosprawności, ale od wieku. Inaczej są traktowane osoby jako opiekunowie, którym zabrano zasiłki, inaczej emeryci i renciści, którzy również mają niższe świadczenia. „Okupacja Sejmu przez osoby niepełnosprawne to był pewien krzyk rozpaczy. Jeszcze raz chcę przypomnieć, że te 520 zł to często jest kwota, która sprawia, że rodzina nie odda tej osoby do domu opieki, a tam, pomijając już wszystkie inne względy, opieka kosztuje kilka tysięcy złotych. To pokazuje, jak ostrożny powinien być parlament w podejmowaniu tego typu działań” – mówiła Rzecznik.
Prof. Irena Lipowicz domagała się również zmian w systemach orzecznictwa o niepełnosprawności, apelowała o możliwość pracy dla osób z niepełnosprawnościami. „Prawa osób niepełnosprawnych to nie tylko zasiłki. (…)Te osoby chcą i często mogą pracować. Ta pomoc powinna być adresowana do nich w większym stopniu niż do pracodawców.” To zagadnienie podchwycili posłowie: „Marnotrawimy bowiem kapitał społeczny, który jest bardzo wartościowy i ważny. Jak wielkie straty ponosimy przez to, że osoby utalentowane tylko z tego powodu, że mają trudności w poruszaniu się, mogą nie mieć szans na karierę zawodową i odpowiednie miejsce w firmie?”

Za najbardziej dramatyczną w Rzecznik uznała kwestię zakładów psychiatrycznych, wizytowanych w 2013 r. przez Krajowy Mechanizm Prewencji. Zdaniem Rzecznik w naszym kraju brakuje spójnej polityki państwa w zakresie niepełnosprawności intelektualnej. Niepokoi ją zwłaszcza sytuacja chorych w stanie terminalnym, leżących w domach na wsi. Z tego względu upowszechnienia i wsparcia wymagają cenne inicjatywy deinstytucjonalizacji i opieki domowej, np. pierwsze wiejskie hospicjum w województwie podlaskim.
Rzecznik upomniała się przed sejmem o uchronienia przed karą pozbawienia wolności ok. 200 osób z niepełnosprawnością intelektualną. Osoby te są na poziomie rozwoju kilkuletnich dzieci, nie są zdolne do odczuwania winy, zatem absolutnie nie powinny przebywać w zakładach karnych.

Ochrona praw osób niepełnosprawnych wymaga też nowelizacji przepisów Kodeksu cywilnego i zmiany funkcjonującej od lat instytucji ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego wraz z uporządkowaniem kwestii reprezentacji praw takich osób.
RPO zwróciła też uwagę na brak możliwości wizytacji domów pomocy społecznej, Przypomniała o przypadku, kiedy to osoba uprzednio karana otworzyła prywatny dom pomocy społecznej, a następnie wykorzystała sędziwych pensjonariuszy do wyłudzania kredytów. Wielość obecnie powstających podmiotów opieki w tym zakresie wymaga inspekcji.

Apelowała o konieczność zmian Prawa budowlanego, które nadal nie nakazuje dostosowywania już wybudowanych obiektów użyteczności publicznej do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Ważnym problemem jest dostosowanie stron internetowych instytucji publicznych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. RPO Kierowała te słowa również do przedstawicieli obecnych na sali partii politycznych, gdzie dostosowanie stron nie przekracza kilku procent – 2%, 3%, 5%...

Ogromny nacisk Rzecznik położyła na niezwykle dotkliwy, ciągnący się od lat problem braku systemu bezpłatnej pomocy prawnej. Problem ten obecnie ulega nieoczekiwanemu zaostrzeniu ze względu na zwiększoną kontradyktoryjność postępowania sądowego. Sędzia utraci dotychczasową możliwość pouczania i pomocy stronie słabszej, nieprzygotowanej, biedniejszej, co może skutkować ciężkim pokrzywdzeniem. W ocenie biura RPO przynajmniej 30% spraw stanowi przeprowadzanie zagubionych obywateli przez labirynty polskiego systemu prawnego, a więc bezpłatna pomoc prawna. Posłowie zgłaszają nawet 90% spraw tego typu, co świadczy o bolesnej potrzebie rozwiązania wzorem choćby innych państw europejskich. Przy tej okazji RPO podziękowała wszystkim korporacjom prawniczym i firmom, które uruchomiły bezpłatny dla obywateli dostęp do informacji o prawie LEX. Podziękowała też Kancelarii Sejmu i jednocześnie zwróciła się z prośbą o rozwiązanie tego problemu do Ministerstwa Sprawiedliwości, które jest do tego zobowiązane, a parlament swoimi aktami i decyzjami budżetowymi może to ułatwić.

Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz przedstawiciele klubów parlamentarnych wysoko ocenili pracę, zaangażowanie i inicjatywę Rzecznika Praw Obywatelskich. Prof. Lipowicz odebrała liczne podziękowania za pełnienie funkcji „uszu i oczu Sejmu” i dostarczanie informacji o stanie państwa na podstawie dziesiątek tysięcy indywidualnych spraw. Wyrazem uznania była inicjatywa poszerzenia zadań Rzecznika Praw Obywatelskich o kompetencje ustawodawcze.
[RPO w Sejmie]