Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby zalegające z alimentami powinny odpracowywać swój dług w ramach prac społecznie użytecznych - uważają Rzecznik Praw Dziecka i Rzecznik Praw Obywatelskich
• Marek Michalak i Adam Bodnar podkreślają, że wbrew zapowiedziom wciąż nie ma przepisów, które poprawiłyby aktywizację zawodową dłużników, a tym samym - egzekucję alimentów
• Rzecznicy wystąpili w tej sprawie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

RPD i RPO zwrócili się do minister Elżbiety Rafalskiej o informacje o stanie prowadzonych analiz i prac legislacyjnych dotyczących aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych oraz zastosowania wobec nich prac społecznie użytecznych.

Pomysł Rzeczników na problemy z egzekucją alimentów

Rzecznicy wskazali, że  dzięki ubiegłorocznym nowelizacjom Kodeksu karnego oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ściągalność alimentów do funduszu alimentacyjnego - w porównaniu z 2015 r. - wzrosła aż o 100 proc. W dalszym ciągu stopa zwrotu jest jednak niewystarczająca dla samofinansowania funduszu alimentacyjnego. Niska stopa zwrotu środków wypłaconych przez fundusz alimentacyjny, w połączeniu z ograniczonymi możliwościami budżetowymi, to jeden z czynników uniemożliwiających taką pomoc dla wszystkich uprawnionych do alimentów, którzy ich nie otrzymują z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

RPD i RPO pisali już w 2016 r. do ministerstwa, że działania w sprawie niealimentacji powinny skupiać się przede wszystkim na poprawie efektywności egzekucji alimentów, m.in. przez wykorzystanie istniejących instrumentów rynku pracy, które skutecznie przeciwdziałałyby bierności zawodowej dłużników. Rzecznicy wnosili o uwzględnienie dłużników alimentacyjnych w grupie osób będącej w szczególnej sytuacji na rynku pracy, której przysługuje pierwszeństwo w skierowaniu do udziału w programach specjalnych.

Rozwiązaniem, które mogłoby realnie przyczynić się do zwiększenia stopy zwrotu należności wobec funduszu alimentacyjnego, a w konsekwencji stać się jednym z elementów realizowania samofinansowania funduszu, może być – zdaniem Rzeczników – obowiązek odpracowania długu alimentacyjnego w drodze prac społecznie użytecznych. 

Zyska na tym nie tylko rodzic i jego dziecko, ale także państwo i społeczeństwo, ponieważ nie trzeba będzie wypłacać tych pieniędzy z funduszu alimentacyjnego.

Odpowiedź MRPiPS

W odpowiedzi na wystąpienie Rzeczników, resort informował w 2017 r., że upoważnione ośrodki pomocy społecznej nie mają narzędzi aktywizujących, które w przypadku dłużników uchylających się od pracy byłyby najbardziej efektywne. "Takie narzędzia posiadają natomiast powiatowe urzędy pracy, które otrzymują w ramach tzw. algorytmu środki finansowe na aktywizację zawodową osób bezrobotnych. W celu skutecznej aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych część z ogólnej kwoty tego algorytmu mogłaby zostać przekazana (na wniosek gminy) do gmin z przeznaczeniem na roboty publiczne adresowane do dłużników alimentacyjnych zarejesrtowanych w urzędzie pracy (…). Bezrobotni dłużnicy powinni niezwłocznie po zarejestrowaniu w urzędzie pracy otrzymać z gminy skierowanie do pracy w ramach robót publicznych" - głosiło pismo resortu.

Rzecznicy poprosili minister Rafalską o informacje na temat barier, które nie pozwalają na stosowanie proponowanych rozwiązań oraz kwestii, czy wymagają one zmian legislacyjnych.

Pomimo zapowiedzi rozwiązań oraz nowelizacji ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, wciąż nie zostały wprowadzone przepisy, które przełożyłby się m.in. na poprawę efektywności działań podejmowanych w kierunku aktywizacji zawodowej dłużników, a tym samym egzekucji alimentów - podkreślili.

Po zmianie prawa lepsza skuteczność ścigania niealimentacji 

Od 31 maja 2017 r. art. 209 Kodeksu karnego stanowi, że za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego co najmniej przez trzy miesiące grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo do roku pozbawienia wolności. Jeżeli sprawca naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo do 2 lat pozbawienia wolności.

Prokuratura Krajowa poinformowała RPO, że po tej zmianie zasadniczo wzrosła skuteczność ścigania sprawców tej kategorii przestępstw. Zwiększył się też wpływ spraw karnych związanych z uchylaniem się od obowiązku alimentacyjnego. Od 1 czerwca 2017 r. do 31 marca 2018 r. wpłynęło 70 145 spraw (od 1 sierpnia 2016 r. do 31 maja 2017 r. były to 26 994 sprawy).  Stanowi to wzrost o 259 proc.

Do sądów przesłano ogółem 19 982 akty oskarżenia i wnioski o warunkowe umorzenie postępowania. W porównywanym okresie wcześniejszym takich decyzji było 6838 (wzrost o 292 proc.). 

Zdaniem RPO zmiana prawa umożliwia szersze niż dotychczas wykorzystanie Systemu Dozoru Elektronicznego (tzw. obroży elektronicznych). Z perspektywy analizy problemu niealimentacji, prowadzonej w Zespole do spraw Alimentów (powołanym wspólnie przez RPO i RPD), jest to szczególnie istotne w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo niealimentacji. Dlatego RPO poprosił o aktualne dane statystyczne ws. stosowania SDE wobec skazanych za to przestępstwo.

Istotą problemu jest to, że jeśli ktoś trafia do więzienia, to prawie na pewno nie będzie płacił alimentów – bo nie będzie pracował.

Zespół ds. alimentów działa już ponad 2 lata  

We wtorek odbędzie się kolejne spotkanie Zespołu Ekspertów do spraw Alimentów. W lutym 2018 r. minęły dwa lata od rozpoczęcia działalności zespołu. Była to wspólna inicjatywa Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka.

W pracach zespołu biorą udział adwokaci, sędziowie, komornicy, przedstawiciel Konfederacji Lewiatan, ludzie nauki i środowiska penitencjarnego, przedstawiciele Stowarzyszenia „Dla Naszych Dzieci” i Stowarzyszenia „Program Wsparcia Zadłużonych”. 

III.7064.121.2016

OPIS STATYSTYCZNY (dla wyszukiwarki http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/)

III.7064.121.2016 z 30 kwietnia 2018 r. – wystąpienie Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Praw Obywatelskich do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie potrzeby podjęcia prac legislacyjnych zmierzających do aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych.

Dzięki ubiegłorocznym nowelizacjom Kodeksu karnego oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów ściągalność alimentów do funduszu alimentacyjnego, w porównaniu z 2015 r., wzrosła aż o 100%, jednak w dalszym ciągu stopa zwrotu jest niewystarczająca dla zrealizowania postulatu samofinansowania funduszu alimentacyjnego. Niska stopa zwrotu wypłaconych przez fundusz alimentacyjny środków w połączeniu z ograniczonymi możliwościami budżetowymi stanowi jeden z czynników uniemożliwiających skierowanie tej formy pomocy do wszystkich osób uprawnionych do alimentów, które ich nie otrzymują z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

Rzecznik Praw Dziecka i Rzecznik Praw Obywatelskich stoją na stanowisku, że w kwestii zjawiska niealimentacji działania Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej powinny skupiać się przede wszystkim na poprawie efektywności egzekucji alimentów, w tym przez wykorzystanie istniejących instrumentów runku pracy, które skutecznie przeciwdziałałyby bierności zawodowej dłużników alimentacyjnych. W tym zakresie Rzecznicy postulowali o uwzględnienie dłużników alimentacyjnych w grupie osób będącej w szczególnej sytuacji na rynku pracy, której przysługuje pierwszeństwo w skierowaniu do udziału w programach specjalnych. Rozwiązaniem, które mogłoby w realny sposób przyczynić się do zwiększenia stopy zwrotu należności wobec funduszu alimentacyjnego, a w konsekwencji stać się jednym z elementów realizowania postulatu samofinansowania funduszu alimentacyjnego może być – zdaniem Rzeczników – obowiązek odpracowania długu alimentacyjnego w drodze prac społecznie użytecznych. Pomimo zapowiedzi rozwiązań oraz nowelizacji ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, wciąż nie zostały wprowadzone przepisy, które przełożyłby się m.in. na poprawę efektywności działań podejmowanych w kierunku aktywizacji zawodowej dłużników, a tym samym egzekucji alimentów.

Mając na uwadze powyższe obaj Rzecznicy zwrócili się do Minister z prośbą o przekazanie informacji o aktualnym stanie prowadzonych analiz oraz prac legislacyjnych dotyczących aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych oraz zastosowania wobec dłużników alimentacyjnych instrumentu w postaci prac społecznie użytecznych.