Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił opinie do dwóch projektów rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości, dotyczących wzorów informacji o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania dla niektórych osób i kwestionariusza indywidualnej oceny pokrzywdzonego i świadka
• Informacja o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania powinna spełniać takie same standardy czytelności, co pouczenie o prawach osoby przesłuchiwanej
• W projekcie kwestionariusza indywidualnej oceny pokrzywdzonego i świadka brakuje możliwości precyzyjnego ustalenia potrzeb osób głuchych i głuchoniewidomych oraz zapewnienia im odpowiedniego tłumacza
• Rzecznik zwrócił również uwagę na potrzebę uwzględniania osób z niepełnosprawnościami w procesie dotyczących ich regulowań prawnych
• Zastępca RPO Stanisław Trociuk przekazał uwagi podsekretarz stanu Zuzannie Rudzińskiej-Bluszcz

Wzory informacji o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania muszą być zrozumiałe

Rzecznik przedstawił opinię dot. projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wzorów informacji o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania dla osób przesłuchiwanych w trybie określonym w art. 185a – 185c k.p.k. oraz 185e k.p.k. Tryby te dotyczą małoletnich pokrzywdzonych lub świadków, pokrzywdzonych w przestępstwach zgwałcenia i seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub bezradności, stosunku zależności lub krytycznego położenia, a także świadków, u których występują zaburzenia lub zakłócenia zdolności postrzegania lub odtwarzania przezeń postrzeżeń. 

Rzecznik zwraca uwagę na potrzebę zrównania standardu czytelności tych wzorów ze standardami przewidzianymi dla wzoru pouczenia o uprawnieniach osoby przesłuchiwanej. Powinny być one określone z uwzględnieniem konieczności zrozumienia zawartych w nich informacji przez osoby niekorzystające z pomocy obrońcy lub pełnomocnika, osoby nieporadne ze względu na wiek lub stan zdrowia lub osoby, które nie ukończyły 18 lat. W szczególności mogą mieć one formę opisową lub graficzną.

Formularze oceny świadka i pokrzywdzonego muszą uwzględniać potrzeby osób posiadających problemy z komunikowaniem

RPO zaopiniował również projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości ws. określenia wzoru kwestionariusza indywidualnej oceny pokrzywdzonego i świadka. Kwestionariusze indywidualnej oceny pokrzywdzonego i świadka służą ocenie właściwości i warunków osobistych tych osób i powinny być wzięte pod uwagę m.in. przed podjęciem decyzji o zastosowaniu wobec nich szczególnych środków gwarantujących ich prawa procesowe.

W ocenie RPO w przedstawionych przez MS projektach kwestionariuszy zabrakło narzędzi do precyzyjnego ustalenia sposobów, w jakie komunikują się osoby głuche i głuchoniewidome. Nie zostały wskazane poszczególne środki komunikacji (polski język migowy, system językowo-migowy, sposoby komunikowania się osób głuchoniewidomych, komunikacja oralna wspierana fonogestami).

Formularze nie zawierały również wskazań by, w razie ustalenia, że osoba posługuje się ww. formami komunikacji, przybrać do porozumiewania się z nim odpowiedniego tłumacza. Rzecznik podkreślił, że w rozporządzeniu potrzebne jest wyraźne uregulowanie w zakresie udziału takich tłumaczy w czynnościach, ponieważ nie znajdują do nich zastosowania przepisy ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego. 

Dlatego RPO proponuje zmiany w projekcie uzupełniające kwestionariusze o zapisy umożliwiające uwzględnienie sytuacji takich osób, a w szczególności przybranie tłumacza odpowiedniego do sposobu, w jaki się komunikują.

Rzecznik zwraca również uwagę na fakt, że w konsultacjach projektu rozporządzenia nie zapewniono udziału osób z niepełnosprawnościami. – w opinii Rzecznika Praw Obywatelskich opartej o treść Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych udział osób z niepełnosprawnościami w procesie tworzenia nowych regulacji powinien rozpoczynać się na wczesnych etapach prac i powinien być obecny podczas całego procesu. Powinien stanowić wkład w końcowy produkt we wszystkich procesach decyzyjnych. Istotne jest również to, aby do konsultacji zapraszać przedstawicieli grup osób z różnymi niepełnosprawnościami, tak aby głos żadnej z nich nie został pominięty – podkreślił rzecznik.

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych

Rolą Rzecznika Praw Obywatelskich, pełniącego funkcję niezależnego organu do spraw popierania, ochrony i monitorowania wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON), jest przede wszystkim wskazywanie na standardy wynikające z postanowień tej Konwencji tak, aby prawa człowieka osób z niepełnosprawnościami były odpowiednio zabezpieczone, w szczególności w ramach nowo tworzonych uregulowań prawnych i w praktyce stosowania obowiązującego prawa.

Art. 13 KPON zobowiązuje Polskę do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości na zasadzie równości z innymi osobami. 

Z kolei zgodnie z art. 21 KPON zobowiązuje państwo do podjęcia działań w celu umożliwienia osobom z niepełnosprawnościami korzystania z prawa do swobody wypowiedzi i wyrażania opinii. W szczególności oznacza to akceptowanie i ułatwianie korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z dogodnych form komunikacji w kontaktach z urzędami.

II.510.259.2024, II.510.260.2024