Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ograniczenie możliwości składania wniosków o legalizację pobytu w Polsce do jedynie drogi elektronicznej dla niektórych cudzoziemców może być barierą nie do pokonania
• Trzeba wzmocnić ochronę deportowanych cudzoziemców przed naruszeniami ich praw człowieka
• Dalszej poprawy wymaga sytuacja małoletnich cudzoziemców przebywających w Polsce bez opieki
• To główne wnioski opinii RPO do nowelizacji ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw

Marcin Wiącek przekazał swoje uwagi do projektu zmian w przepisach dotyczących cudzoziemców ministrowi Maciejowi Duszczykowi. Oceniając założenia reformy co do zasady pozytywnie, rzecznik wskazał obszary, w których może dojść do naruszeń praw cudzoziemców.

Wnioski elektroniczne

Zmiany przepisów zakładają, że złożenie wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, stały, lub rezydenta długoterminowego UE będzie możliwe jedynie za pośrednictwem internetu. 

Rzecznik wskazuje, że takie rozwiązanie może pozbawić niektórych cudzoziemców faktycznego dostępu do procedur legalizacyjnych. – Wśród osób planujących złożenie wniosku pobytowego mogą znaleźć się takie, dla których ze względu na pochodzenie, wiek lub inne czynniki korzystanie z narzędzi internetowych może stanowić trudność niemożliwą do przezwyciężenia – podkreślił Marcin Wiącek.

RPO zwrócił też uwagę na fakt, że ewentualna awaria systemu teleinformatycznego obsługującego wnioski może uniemożliwić cudzoziemcom dochowania terminów złożenia ww. wniosków, ponieważ projekt przepisów nie wskazuje sposobu działania w tego typu przypadkach. 

Umożliwienie składania wniosków bez konieczności stawiennictwa w urzędzie może pomóc skrócić kolejki w urzędach, na które, jak podkreśla RPO, cudzoziemcy składają wiele skarg. 

Monitoring przymusowych powrotów

Rzecznik zwraca również uwagę na konieczność zapewnienia, że podstawowe prawa osób poddawanych deportacji będą przestrzegane. Udział obserwatorów w operacjach wydalenia cudzoziemców z Polski jest znikomy, a na konieczność wzmocnienia krajowego systemu monitorowania deportacji w Polsce wskazał w 2019 r. Stały Komitet ds. Oceny i Wprowadzania w Życie Dorobku Schengen po misji ewaluacyjnej w Polsce.

Marcin Wiącek postuluje również, by do listy podmiotów uprawnionych do udziału w charakterze obserwatora procesu deportacji był dodany Rzecznik Praw Obywatelskich. W obecnym stanie prawnym mimo, iż RPO – w ramach wykonywania funkcji krajowego mechanizmu prewencji w rozumieniu OPCAT – jest uprawniony do monitorowania przymusowych powrotów, brak odpowiednich przepisów organizacyjno-technicznych uniemożliwia wykonywanie tego uprawnienia. 

Ochrona praw małoletnich cudzoziemców bez opieki

Marcin Wiącek wskazał na potrzebę zrównania praw przysługujących wszystkim małoletnim cudzoziemcom bez opieki. Obecnie zróżnicowany jest, w zależności od procedury, jakiej poddawana jest osoba małoletnia, minimalny wiek pozwalający na umieszczenie jej w ośrodkach detencyjnych.

Rzecznik zaznaczył przy tym, że – wziąwszy pod uwagę młody wiek i ograniczoną zdolność zrozumienia swojej sytuacji faktycznej i prawnej oraz obowiązujących w Polsce procedur – małoletnich bez opieki w żadnym wypadku nie powinno się kierować do strzeżonych ośrodków dla cudzoziemców. Zwrócił uwagę na raporty KMPT wskazujące na niedostosowanie tego typu placówek do przyjmowania małoletnich bez opieki.

XI.540.46.2024