Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO wraca do kwestii szczegółowych wymagań zborowego żywienia w szpitalach i szerokorozumianych placówkach edukacyjnych.
• W młodszym pokoleniu następują zmiany światopoglądowe, coraz więcej uczniów wybiera różnego rodzaju diety bezmięsne
• Z sygnałów organizacji pozarządowych wynika, że napotykają oni problemy w korzystaniu z pełnowartościowych posiłków bezmięsnych w placówkach edukacyjnych
• Ma to wynikać zwłaszcza z tego, że posiłki bezmięsne mają być dostępne w formie eliminacji niektórych elementów posiłków, bez zastąpienia ich alternatywą
• Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o stanowisko Minister Zdrowia
• AKTUALIZACJA: W odpowiedzi resort zdrowia wyjaśnia, że aktualnie trwa etap realizacji programu pilotażowego „Dobry posiłek w szpitalu”
• W odniesieniu do placówek edukacyjnych informuje, że przepisy tzw. rozporządzenia sklepikowego są stale analizowane, a także podejmowane są dodatkowe działania mające na celu zwiększenie świadomości w zakresie prawidłowego żywienia dzieci oraz racjonalizacji żywienia w placówkach oświatowych
• Ważnym elementem wsparcia w realizacji żywienia zbiorowego w jednostkach systemu oświaty są działania realizowane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025
• Przygotowana przez instytut publikacja, dotycząca zasad prawidłowego żywienia dzieci w przedszkolach, uwzględnia aspekt promocji diety planetarnej oraz wskazówki dla realizatorów żywienia zbiorowego do jej wdrożenia w placówkach oświatowych

Problematyka jakości posiłków w szpitalach od wielu lat pozostaje przedmiotem zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich, czego wyrazem były liczne wystąpienia Rzeczników V, VI i VII kadencji. RPO wskazywał zwłaszcza na doniosłość rozporządzenia Ministra Zdrowia określającego wymagania obowiązujące przy prowadzeniu żywienia zbiorowego w szpitalach. 

Delegację ustawową uregulowania stanowi art. 72 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Jako argument na rzecz skorzystania z tego upoważnienia, Rzecznik wskazywał w wystąpieniu z 2018 r, wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli co do posiłków w szpitalach.  Wykazała ona liczne nieprawidłowości. Jej generalnym wnioskiem było stwierdzenie, że jakość posiłków nie odpowiadała potrzebom zdrowotnym pacjentów.

W toku już kilkunastoletniej korespondencji Rzecznik spotykał się z odmową ze strony kolejnych ministrów, powołujących się na fakultatywny charakter upoważnienia z art. 72 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. 

W poprzedniej kadencji Parlamentu trwały prace nad modyfikacją tej  delegacji. Projekt ustawy nowelizującej formułował obligatoryjną delegację ustawową dla ministra właściwego do spraw zdrowia, dotyczącą uregulowania wymagań obowiązujących przy prowadzeniu żywienia zbiorowego typu zamkniętego, które obejmie m.in. jednostki systemu oświaty, szpitale i domy pomocy społecznej.

Uwagę zwraca stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej wobec tego projektu. Wskazano, że zapewnienie odpowiedniego standardu wyżywienia stanowi integralną część procesu leczenia oraz że zapewnienie odpowiedniego standardu wyżywienia w szpitalach powinno w przyszłości zostać wskazane jako prawo pacjenta.

Projekt ten nie doczekał się jednak uchwalenia, a delegacja z art. 76 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia pozostaje niezrealizowana.  Zarazem Rzecznik odnotował wysiłki podejmowane w kierunku poprawy jakości posiłków poprzez program pilotażowy "Dobry posiłek w szpitalu".

Delegacja z art. 76 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia pozwala na określenie wymagań obowiązujących przy prowadzeniu żywienia nie tylko w szpitalach, ale również w innych zakładach żywienia zbiorowego typu zamkniętego, w tym w szerokorozumianych placówkach edukacyjnych.

W ocenie RPO także w zakresie tych ostatnich wskazane byłoby wydanie stosownego rozporządzenia. Obok kwestii związanych z kształtowaniem zdrowych nawyków żywieniowych, znaczenia w tym przypadku nabierają również inne. W młodszym pokoleniu następują zmiany światopoglądowe, coraz większa rzesza uczniów wybiera różnego rodzaju diety bezmięsne. Z sygnałów organizacji pozarządowych wynika jednak, że uczniowie ci napotykają problemy w korzystaniu z pełnowartościowych posiłków bezmięsnych w placówkach edukacyjnych. Ma to wynikać zwłaszcza z tego, że posiłki bezmięsne dostępne być mają w formie eliminacji niektórych elementów posiłków, bez zastąpienia ich alternatywą.

RPO zdaje sobie sprawę, że generalne zasady żywienia w placówkach edukacyjnych uregulowane są w art. 52c ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia i - wydanym na podstawie jego ust. 6 rozporządzeniu, które określa „podstawy jadłospisu", jaki powinien obowiązywać w żywieniu w tych placówkach. Abstrahując od tego, że obecny kształt tego rozporządzenia nie eliminuje wskazanego problemu, istnieją poważne wątpliwości, czy rozporządzenie, w zakresie jego § 2 ust. 2 pkt 6-8 (gdzie określono „podstawy jadłospisu"), nie wykracza poza zakres upoważnienia wynikającego z przywołanego przepisu ustawy.

Zgodnie bowiem z tym upoważnieniem, Minister Zdrowia został umocowany do: 1) określenia grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty (czyli tego, „co może być dostępne" w placówkach edukacyjnych) oraz 2) określenia wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty. Elementy te zostały zrealizowane odpowiednio §1 oraz w 2 ust. 1 i ust. 2 pkt 1-5 rozporządzenia.

W ocenie RPO określenie, jakie środki spożywcze (posiłki) i z jaką częstotliwością mają być podawane w ramach żywienia zbiorowego w szkołach, nie mieści się w ramach upoważnienia z art. 52c ust. 6 ustawy. Tym bardziej wskazuje to na konieczność skorzystania z fakultatywnego upoważnienia z art. 72 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności. W wydanym na tej podstawie rozporządzeniu, w ramach „wymagań obowiązujących przy prowadzeniu żywienia" i „mając na względzie normy żywienia oraz wymagania zdrowotne" można już bowiem określić tego rodzaju podstawy jadłospisu, także z uwzględnieniem zagwarantowania potrzeb osób na dietach bezmięsnych.

RPO Marcin Wiącek zwraca się do minister zdrowia Izabeli Leszczyny o stanowisko oraz o informacje co do podjętych działań.

Odpowiedź Wojciecha Koniecznego Sekretarza Stanu w MZ

W związku z uwagami zgłoszonymi przez Rządowe Centrum Legislacji w toku konsultacji projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wymagań obowiązujących przy prowadzeniu żywienia w szpitalach zaistniała konieczność modyfikacji konstrukcji upoważnienia ustawowego do wydania aktu wykonawczego zawartego w art. 72 ust. 6 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

W tym miejscu informuję, że w trakcie trwania prac legislacyjnych nad projektem ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (UD 331) została dodana propozycja zmiany brzmienia art. 72 ust. 6 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12354953). Prace nad projektem ww. ustawy nie zostały jednak ukończone z uwagi na dyskontynuację prac Rządu w 2023 r. Niezależnie od powyższego, uprzejmie informuję, że aktualnie trwa etap realizacji programu pilotażowego „Dobry posiłek w szpitalu”.

W odniesieniu natomiast do żywienia w placówkach edukacyjnych, podkreślenia wymaga fakt, że żywienie zbiorowe dzieci i młodzieży powinno być zgodne z przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154) - tzw. rozporządzenie sklepikowe, w tym z aktualnymi normami żywienia dla określonych grup wiekowych. Podstawę prawną przygotowanego przez Ministerstwo Zdrowia rozporządzenia stanowił art. 52c ust. 6 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2023 r. poz. 1448). Zgodnie z art. 52c ww. ustawy, dyrektor placówki może ustalić, w porozumieniu z radą rodziców, szczegółową listę produktów dopuszczonych do sprzedaży lub stosowania w ramach żywienia zbiorowego. W jednostkach systemu oświaty, w których nie funkcjonuje rada rodziców, listę produktów może ustalić dyrektor placówki.

Jednocześnie informuję, że przepisy rozporządzenia sklepikowego są stale analizowane, a także podejmowane są dodatkowe działania mające na celu zwiększenie świadomości w zakresie prawidłowego żywienia dzieci oraz racjonalizacji żywienia w placówkach oświatowych. Ważnym elementem wsparcia w realizacji żywienia zbiorowego w jednostkach systemu oświaty są działania realizowane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy (NIZP PZH – PIB) w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025. W tym miejscu należy zaznaczyć, że w związku z obowiązywaniem ww. rozporządzenia, w ramach Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEŻ) utworzono skrzynkę kontaktową dla realizatorów żywienia zbiorowego w przedszkolach i szkołach - zywieniezbiorowe_dzieci@pzh.gov.pl, na którą można przesyłać zapytania dotyczące interpretacji zapisów ww. rozporządzenia oraz zasad prawidłowego żywienia dzieci w placówkach przedszkolnych i szkolnych. Ponadto na stronie NCEŻ znajduje się sekcja zawierająca informacje i wytyczne dotyczące żywienia w placówkach edukacyjnych–szkołach i przedszkolach. W sekcji tej znajdują się m.in. odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dot. żywienia zbiorowego w przedszkolach i szkołach oraz sklepików szkolnych - w kontekście wymagań rozporządzenia sklepikowego.

Instytut nieustannie dąży również do zapewnienia niezbędnych, ogólnodostępnych narzędzi edukacyjnych, które mogą być wykorzystywane z powodzeniem w planowaniu i realizacji żywienia zbiorowego w tych placówkach. Instytut przygotował m.in. kompleksowy materiał dotyczący zasad prawidłowego żywienia dzieci w przedszkolach, który można bezpłatnie pobrać za pośrednictwem strony internetowej NCEŻ.

Przygotowana publikacja uwzględnia aspekt promocji diety planetarnej oraz wskazówki dla realizatorów żywienia zbiorowego do jej wdrożenia w placówkach oświatowych. Podjęte wyzwanie jakim jest wprowadzenie zasad diety planetarnej w jednostkach systemu oświaty będzie owocować w przyszłości nie tylko zmniejszeniem obciążeń finansowych dla placówki, ale przede wszystkim wpłynie pozytywnie na warunki życia i zdrowie przyszłych pokoleń. W ebooku „Żywienie w przedszkolu w praktyce–propozycja 30 zbilansowanych jadłospisów przedszkolnych” zawarto propozycje jadłospisów zbilansowanych i opracowanych zgodnie z aktualnymi normami żywienia (z uwzględnieniem strat wynikających z obróbki kulinarnej i termicznej) oraz zasadami prawidłowego żywienia i przepisami ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia. Zawierają one zarówno tradycyjne receptury potraw, jak również nowsze przepisy w duchu diety planetarnej. Ponadto, w ramach NCEŻ opracowano także ebook „Obiady szkolne – 60 propozycji zbilansowanych zestawów obiadowych dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym”, który zawiera zestaw propozycji do wykorzystania podczas realizacji żywienia zbiorowego w szkołach.

Odpowiednia organizacja obiadów szkolnych to nie tylko zaspokajanie podstawowych potrzeb organizmu w celu dostarczenia składników odżywczych, ale także kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Zaproponowane w ww. publikacji zestawy obiadowe stanowią praktyczne narzędzie dla pracowników stołówek szkolnych, intendentów podczas przygotowywania prawidłowo zbilansowanych posiłków. NIZP PZH – PIB organizuje także warsztaty kulinarne dla dzieci w wieku szkolnym oraz warsztaty praktyczne dla realizatorów żywienia zbiorowego w jednostkach systemu oświaty. W 2023 r. zrealizowano łącznie 63 warsztaty. W 57 warsztatach dla dzieci i młodzieży z klas I-VIII wzięło udział 1157 uczestników, zaś w 6 warsztatach dla realizatorów żywienia zbiorowego w przedszkolach wzięło udział 51 uczestników z różnych placówek przedszkolnych.

V.7013.342.2024