Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jeżeli komornik w ciągu 7 lat nie zostanie magistrem prawa, jego powołanie na to stanowisko wygaśnie - stanowi nowa ustawa o komornikach sądowych z 2018 r. 
• Do RPO wpłynęła skarga wskazująca, że narusza to zasadę praw nabytych
• Rzecznik zgadza się, że ogranicza to konstytucyjne prawa komorników,  którzy w chwili powołania nie byli zobowiązani do posiadania wyższego wykształcenia prawniczego
• Ci, którzy przez lata wykonywali zawód komornika, dysponują niezbędną wiedzą prawniczą - mimo braku dyplomu 

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła skarga z wątpliwościami co do zgodności z Konstytucją art. 303 ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych. Zgodnie z nim komornicy i asesorzy, którzy nie skończyli wyższych studiów prawniczych, są obowiązani w ciągu 7 lat od wejścia ustawy w życie, ukończyć takie studia i uzyskać tytuł magistra prawa. Inaczej ich powołanie na stanowisko komornika wygaśnie z mocy prawa. Według skargi narusza to zasadę praw nabytych wywiedzioną z art. 2 Konstytucji.

Uzasadnienie projektu ustawy nie zawierało przyczyn wprowadzenia tego przepisu. Rodzi to wątpliwości, zwłaszcza wobec faktu, że ogranicza to jednostkom ich prawa konstytucyjne. 

Na nieprecyzyjność przepisu wskazywała Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrów. Podkreślała, że osoby które przez wiele lat wykonywały zawód komornika, pomimo braku wykształcenia prawniczego, dysponują niezbędną wiedzą prawniczą do wykonywania zawodu. Rada zaznaczyła, że z wymogu uzyskania tytułu magistra prawa zwolnione są osoby posiadające tytuł profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych lub które po uzyskaniu stopnia doktora nauk prawnych co najmniej 4 lata pracowały na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa. Stopień dra hab. albo tytuł profesora nauk prawnych może zaś uzyskać osoba, która nie jest absolwentem magisterskich studiów prawniczych. 

W ocenie RPO art. 303 ustawy wykazuje cechy retroaktywności, obejmuje bowiem stany faktyczne zaistniałe przed jego wejściem w życie. Dotyczy wszystkich komorników i asesorów, którzy nie mają wyższego wykształcenia prawniczego. Przepis ten pozbawia nabytego już, nieograniczonego w czasie, uprawnienia do powołania na stanowisko komornika sądowego oraz asesora komorniczego osób, które uprawnienie to uzyskały przed jego wejściem w życie. Powoduje to, że powołani na te stanowiska muszą uzupełnić wykształcenie, mimo że w momencie ich powoływania nie istniał wymóg legitymowania się tytułem magistra prawa. 

Prowadzi to do naruszenia wywodzonej z art. 2 Konstytucji zasady ochrony praw nabytych - uznał RPO. Wprowadzając ten przepis, ustawodawca nie uzasadnił szczegółowo jego przyczyn. Nie powołał się także na konieczność ochrony innych praw konstytucyjnych.

W poprzednio obowiązującej ustawie z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji również istniał wymóg uzyskania tytułu magistra prawa. Byli jednak z niego zwolnieni ci komornicy i asesorzy, którzy w dniu powołania ukończyli 35. rok życia oraz młodsi, w szczególnych przypadkach zwolnieni z tego obowiązku przez prezesa właściwego sądu apelacyjnego. Część komorników i asesorów komorniczych uzyskała takie zwolnienie i została powołana.

Zawód komornika sądowego jest zawodem zaufania publicznego, co obliguje ustawodawcę do nałożenia na kandydatów wymagań, które nie są stawiane przedstawicielom innych zawodów. Nie może być to jednak podstawą do takich działań legislacyjnych, które skutkują automatyzmem wygaśnięcia uprawnień do wykonywania zawodu. Dotyczy to zwłaszcza osób, które wcześniej spełniły wszystkie wymagania poprzedniej ustawy.

Adam Bodnar zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie odpowiedniej inicjatywy legislacyjnej. 

VII.561.9.2019