Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W związku z licznymi skargami obywateli i doniesieniami medialnymi w sprawie zanieczyszczenia sztucznym światłem Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich pyta generalnego dyrektora ochrony środowiska Piotra Otawskiego o działania GDOŚ w tym zakresie
• W odpowiedzi GDOŚ wskazuje m.in. na potrzebę uregulowania kwestii definicji światła oraz zanieczyszczenia światłem lub rozszerzenie definicji „emisji” z ustawy Prawo ochrony środowiska, a także wprowadzenia wymogu przeprowadzenia analiz dotyczących zanieczyszczenia światłem przez inwestora w ramach oceny oddziaływania na środowisko danego przedsięwzięcia

Przeszło od trzech lat RPO prowadzi ustalenia co do zakresu i szkodliwości zanieczyszczenia sztucznym światłem (light pollution). Rzecznik wrócił do tego tematu - sygnalizowanego władzom publicznym już ponad 10 lat temu - w związku ze zwiększonym napływem skarg obywateli, a także licznymi doniesieniami medialnymi.

RPO korespondował z ministrami ds. zdrowia, środowiska i klimatu, transportu i gospodarki morskiej, rozwoju i technologii, oraz Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska i Głównym Inspektorem Sanitarnym. Z odpowiedzi wynikało, że problem jest dostrzegany, lecz jego rozwiązanie na poziomie legislacyjnym jawi się jako problematyczne z uwagi na interdyscyplinarność zagadnienia.

Mając to na względzie, 29 lutego 2024 r. Rzecznik zorganizował seminarium pn. „Ciemna strona światła - o zanieczyszczeniu świetlnym i jego wpływie na nasze życie". Jeden z paneli seminarium poświęcony był skutkom zanieczyszczenia sztucznym światłem w środowisku przyrodniczym. Wśród uczestników  byli  też specjaliści z GDOŚ. Z wypowiedzi ekspertów wynikało, że skutki te są dalece negatywne i zaawansowane - destrukcyjne oddziaływanie sztucznego światła w nadmiarze na faunę i florę zaobserwowano już wiele lat temu.

GDOŚ jest instytucją ekspercką, odpowiedzialną za ochronę przyrody i udział w części środowiskowej procesu inwestycyjnego, realizującą ponadto zadania dotyczące zapobiegania szkodom w środowisku i koordynacji sieci Natura 2000 w Polsce. 

W związku z tym dyrektor Zespołu Zespół Prawa Administracyjnego i Gospodarczego BRPO Piotr Mierzejewski prosi GDOŚ o informację, czy problematyka zanieczyszczenia świetlnego jest przedmiotem zainteresowania organów ochrony środowiska jako problem generalny lub też w odniesieniu do konkretnej sprawy. Chodzi zwłaszcza o to, czy GDOŚ kierowała do władz państwowych pisma sygnalizujące problem, opinie wydawane w toku procesu legislacyjnego dotyczącego uchwalania regulacji z zakresu ochrony środowiska i przyrody lub też propozycje zmian legislacyjnych np. uwzględniających nadmierną emisję sztucznego światła jako rodzaj zanieczyszczenia środowiska. BRPO wyraża też nadzieję na podjęcie współpracę w tej sprawie.

Odpowiedź generalnego dyrektora ochrony środowiska Piotra Otawskiego

Odpowiadając na pytania uprzejmie informuję, że problematyka zanieczyszczenia świetlnego w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska analizowana jest głównie w zakresie procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Zdaniem tut. Urzędu niezbędne jest uregulowanie kwestii definicji światła oraz zanieczyszczenia światłem lub rozszerzenie definicji „emisji” z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2024 r. poz. 54). W kontekście zmian w ustawie o ochronie środowiska – dalej u.o.o.ś.), Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska wnioskowała już do Ministerstwa Klimatu i Środowiska o nowelizację ustawy w zakresie uzupełnienia treści składanego raportu oceny oddziaływania na środowisko (dalej: ooś) o informacje dotyczące emisji światła dla planowanego przedsięwzięcia, przy okazji prac legislacyjnych tego resortu, ale propozycja nie została uwzględniona. GDOŚ nadal uznaje za słuszne i potrzebne wprowadzenie wprost w przepisach wymogu przeprowadzenia analiz dotyczących zanieczyszczenia światłem przez inwestora w ramach oceny oddziaływania na środowisko danego przedsięwzięcia. Należy zaznaczyć, iż nie byłby to nowy wymóg, lecz doprecyzowanie istniejących przepisów, bowiem obowiązek ujęcia zanieczyszczenia światłem w ocenie oddziaływania na środowisko wynika z brzmienia aktualnych przepisów.

Według GDOŚ obowiązek badania powinien dotyczyć także oddziaływania nieunormowanego, które nie zostało ujęte w ustawach merytorycznych dotyczących środowiska i przyrody. Wpisanie światła do u.o.o.ś. mogłoby być uzasadnione wymogami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko, która w załączniku IV pośród informacji o planowanym przedsięwzięciu wymaganych w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wymaga oszacowania typu i ilości przewidywanych pozostałości i emisji (takich jak zanieczyszczeń wody, powietrza, gleby i podglebia, hałasu, wibracji, światła, ciepła, promieniowania) oraz ilości i typu odpadów wytworzonych na etapie budowy i eksploatacji.

Istnieje jednak obawa, że samo wprowadzenie takiego wymogu do u.o.o.ś. przy braku innych regulacji, przepisów merytorycznych odnoszących się do światła, norm czy chociażby wytycznych i dobrych praktyk, może wprowadzić trudności dla osób przygotowujących raporty ooś i organów ochrony środowiska analizujących je w postępowaniu w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, ze względu na brak punktów odniesienia przy ocenie. Ponadto właściwość GDOŚ dotyczy jedynie etapu procesu inwestycyjnego, i to tylko dla przedsięwzięć wymagających uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, tj. ujętych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, co w sposób oczywisty nie wyczerpuje zakresu zagadnienia.

Ewentualne uregulowanie tej kwestii w ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2023 r. poz. 1336, z późn. zm.) – dalej u.o.p oraz ustawy dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2023 r. poz. 1094 z późn. zm.), wydaje się zasadne, ale ze względu na charakter problemu powinno dotyczyć obszarów, np. poprzez możliwość wprowadzenia dodatkowych zakazów dla obszarowych form ochrony przyrody związanych z zanieczyszczeniem światłem - na kształt już obecnych przepisów, przykładowo w art. 15, 24 lub 33 u.o.p.

Odpowiadając na prośbę o udostępnienie ewentualnych opracowań, przekazuję dostępną w tym zakresie literaturę. Negatywny wpływ sztucznego światła na florę i faunę poruszany został m.in. w:

• T. Ściężor red. (2021) Ecological and astronomical aspects of light pollution, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej,
• T. Ściężor (2019) Zanieczyszczenie świetlne jako zagrożenie środowiskowe,
• Technical Transactions 8/2019; Surov A., Banaszek A., Bogomolov P., Feoktistova N., Monecke S. (2016)
• Dramatic global decrease in the range and the reproductive rate of the European hamster (Cricetus cricetus). Endang Species Res 31: 119 – 145. Surov i in. (2016).

Dodatkowo GDOŚ planuje zlecenie ekspertyz, w których zostaną poruszone tematy oddziaływania światła na zwierzęta i proponowane działania minimalizujące negatywne oddziaływania światła. W obecnej chwili prowadzone są prace wstępne dotyczące takiej ekspertyzy, gdzie jednym z elementów jest analiza oddziaływania światła na nietoperze.

W ocenie GDOŚ, biorąc pod uwagę wskazane powyżej kompetencje, propozycja podjęcia współpracy w przedmiocie omówienia problematyki zanieczyszczenia światłem powinna zostać skierowana do Ministra Klimatu i Środowiska lub powinna zostać z nim skonsultowana. Koordynacja w tym zakresie powinna należeć do Ministerstwa Klimatu i Środowiska, jako że zakres działań GDOŚ przewiduje działalność tylko w wybranych obszarach tej tematyki.

V.7203.30.2020