Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele pytają o tworzenie zagranicznych obwodów głosowania w poszczególnych państwach
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych zapowiada zwiększenie liczby tych lokali
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek prosi ministra Zbigniewa Raua o informacje w sprawie
• AKTUALIZACJA: W nadchodzących wyborach liczba obwodowych komisji wyborczych powinna wzrosnąć w stosunku do wyborów w 2019 r. i osiągnąć ok. 400; w 2019 r. utworzono 320 OKW za granicą - odpowiada resort. Potrzebę zwiększenia wywodzi z wzrostu w kolejnych wyborach frekwencji głosujących za granicą
• AKTUALIZACJA2: W związku z wyznaczeniem przez Prezydenta RP daty wyborów zastępca RPO Stanisław Trociuk zwraca się do sekretarza stanu w MSZ Piotra Wawrzyka o przedstawienie projektu rozporządzenia MSZ ws. zagranicznych obwodów głosowania, gdy tylko zostanie on ukończony.
• AKTUALIZACJA3: MSZ i polska służba konsularna dołożą wszelkich starań, aby wybory za granicą przebiegły sprawnie, a dostępność obwodów głosowania była jak najwyższa - odpisał Paweł Majewski pełnomocnik MSZ ds. wyborów
• Ponad połowa planowanych do utworzenia obwodów siedzib obwodowych komisji wyborczych będzie znajdować się poza siedzibami polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych. Nieuchronnie czynnik ten stanowi obciążenie dla organizatorów wyborów - dodał.

Do RPO wpływają wnioski obywateli dotyczące tworzenia zagranicznych obwodów głosowania w poszczególnych państwach. Jednocześnie w mediach pojawiają się informacje o planowanym zwiększeniu liczby tych lokali.

Zamiar ten potwierdził również dyrektor Departamentu Konsularnego MSZ Marcin Jakubowski podczas posiedzenia komisji senackich 9 maja 2023 r.

Biorąc pod uwagę, że zgodnie z art. 14 § 2 Kodeksu wyborczego ostateczna decyzja w tej sprawie należy do Ministra Spraw Zagranicznych, Rzecznik prosi o przekazanie informację dotyczących utworzenia planowanych zagranicznych obwodów głosowania.

- Pragnę jednocześnie podkreślić, że utworzenie odpowiedniej liczby zagranicznych obwodów głosowania oraz sposób ich rozmieszczenia, zapewniający ich dostępność, są kluczowe dla efektywnego skorzystania przez obywateli przebywających za granicą z przysługującego im prawa określonego w art. 62 ust. 1 Konstytucji RP – podkreśla Marcin Wiącek w piśmie do Ministra.

Konieczność zadbania o odpowiednią organizację głosowania za granicą w zbliżających się wyborach jest o tyle istotna, że - jak wskazał RPO w wystąpieniu z 12 kwietnia 2023 r. do marszałków Sejmu i  Senatu - obowiązujące przepisy Kodeksu wyborczego mogą prowadzić do naruszenia praw wyborczych obywateli przebywających za granicą w przypadku przeciążenia obwodów głosowania poza Polską i opóźnień w ustaleniu jego wyników.

Odpowiedź Piotra Wawrzyka, sekretarza stanu w MSZ

Ministerstwo Spraw Zagranicznych prowadzi prace zmierzające do prawidłowego przygotowania i przeprowadzenia wyborów za granicą. Przebiegają one w kilku płaszczyznach, w tym: informatycznej, legislacyjnej i organizacyjnej. W ramach przygotowań przedmiotem analizy jest liczba i usytuowanie obwodowych komisji wyborczych (OKW) za granicą. W tym zakresie blisko współpracujemy z placówkami zagranicznymi.

W oparciu o dotychczasowe szacowania stoimy na stanowisku, że w nadchodzących wyborach liczba OKW powinna wzrosnąć w stosunku do liczby obwodów w wyborach w 2019 r. osiągając wartość ok. 400 (w 2019 r. utworzono 320 OKW za granicą). Potrzebę zwiększenia liczebności OKW wywodzimy z obserwowanego wzrostu w kolejnych wyborach frekwencji głosujących za granicą (w 2015 r. uprawnionych do głosowania za granicą było blisko 197 tys. obywateli, w 2019 r. liczba ta wzrosła do 350 tys.). Czynnikiem wpływającym na potrzebę zwiększenia globalnej liczby OKW może być także wprowadzone ostatnią nowelizacją ustawy Kodeks Wyborczy dalsze sformalizowanie procedury ustalania wyników głosowania w obwodzie. Może to wpłynąć na zwiększone obciążenie niektórych komisji, które zneutralizować pozwoli odpowiedni wzrost liczby OKW.

W marcu br., na prośbę resortu spraw zagranicznych, konsulowie przedstawili propozycje w zakresie liczby OKW w poszczególnych okręgach konsularnych. Dane te zostały poddane analizie, na podstawie której zwrócono się do 35 wybranych placówek, które w 2019 r. obsłużyły największą liczbę uprawnionych do głosowania (w tym: w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie, w Niemczech, Belgii, Holandii, Norwegii, Francji) o dalsze, bardziej precyzyjne, szacowanie - o ile to możliwe z uwzględnieniem konkretnego ulokowania poszczególnych komisji wyborczych. W skali globalnej dane te wskazują, że placówki będą w stanie zorganizować we wszystkich okręgach konsularnych łącznie ok. 400 komisji wyborczych.

Należy dodać, że przy planowaniu rozmieszczenia i liczby OKW bierze się pod uwagę czynniki takie jak: szacowana frekwencja wyborcza (w oparciu o dane dot. liczby  zamieszkujących i przebywających uprawnionych do głosowania), zasoby osobowe i organizacyjne placówek, warunki bezpieczeństwa w państwie przyjmującym i jego stosunek do organizacji wyborów przez państwo obce na jego terytorium, jak też dostępność infrastruktury polonijnej (np. domów polskich, bibliotek, parafii, etc.).

Proces analizowania rozmieszczenia obwodowych komisji wyborczych jest nadal w toku. Prace koncepcyjne potrwają do lipca br. W kolejnej fazie resort przystąpi do działań legislacyjnych w celu wykonania delegacji na podstawie art. 14 § 2 ustawy Kodeks Wyborczy do wydania rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych, w porozumieniu z Państwową Komisja Wyborczą, w sprawie utworzenia obwodów głosowania za granicą.

Należy podnieść, że ostateczne usytuowanie i liczba komisji wyborczych nie będą możliwe do podania do publicznej wiadomości przed obwieszczeniem daty wyborów i ogłoszeniem kalendarza wyborczego.

Jednocześnie chcę zapewnić, że w działaniach dotyczących planowania, a następnie tworzenia obwodowych komisji wyborczych za granicą kierujemy się troską o zapewnienie uprawnionym do głosowania jak najlepszych warunków do skorzystania z czynnego prawa wyborczego poza krajem.

Pismo do MSZ

RPO prosi MSZ o projekt rozporządzenia MSZ po to, by mógł go przeanalizować i przedstawić swe uwagi.

Stanisław Trociuk jednocześnie podkreśla, że Biuro RPO otrzymało dotychczas sygnały od obywateli wyrażających obawę o możliwe utrudnienia w oddaniu głosu od osób z Niemiec, Danii, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Sri Lanki i Mali.

Odpowiedź Pawła Majewskiego, pełnomocnika MSZ ds. wyborów do Sejmu RP i do Senatu RP i referendum ogólnokrajowego w 2023 r.

Projekt rozporządzenia w sprawie utworzenia obwodów głosowania w wyborach do Sejmu i do Senatu w 2023 r. dla obywateli polskich przebywających za granicą, zaakceptowany przez Ministra Spraw Zagranicznych, zostanie niebawem skierowany do uzgodnień międzyresortowych i będzie dostępny na stronie Rządowego Centrum Legislacji, w zakładce „Rządowy proces legislacyjny”.

Zgodnie z kalendarzem wyborczym, stanowiącym załącznik do postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 sierpnia 2023 r. w sprawie zarządzenia wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w 2023 r., informacja o  obwodach głosowania utworzonych za granicą musi zostać podana do publicznej wiadomości najpóźniej 25 września br.

W związku ze zbliżającymi się wyborami referendum ogólnokrajowym planuje się,  w skali całego świata, znacznie zwiększyć liczbę obwodów głosowania w porównaniu z wyborami sprzed czterech lat. W przypadku ponad połowy planowanych do utworzenia obwodów siedziby obwodowych komisji wyborczych będą znajdować się poza siedzibami polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych. Nieuchronnie czynnik ten stanowi obciążenie dla organizatorów wyborów. Wymusza poszukiwania odpowiednich lokali na zasadach rynkowych, co w wielu państwach jest zadaniem bardzo trudnym. Szczególnie utrudnione bywa pozyskiwanie lokali na siedziby komisji w państwach tzw. dodatkowej akredytacji, gdzie brakuje fizycznej obecności placówki RP i jej pracowników, jak ma to miejsce np. w przypadku Sri Lanki, Bangladeszu, Malediwów i Nepalu.

Należy zaznaczyć, że konsulowie w poszczególnych państwach pozostają w kontakcie z Polonią i Polakami za granicą w celu zapewnienia maksymalnego dostosowania zarówno liczby, jak i lokalizacji obwodów głosowania. Konsulowie w wielu lokalizacjach spotykają się z oddolnymi inicjatywami obywateli. W takich przypadkach każdorazowo oceniają organizacyjne uwarunkowania jego utworzenia.

Należy mieć na względzie w szczególności przepis art. 182 § 8a ustawy Kodeks wyborczy, który wskazuje, że minimalny skład obwodowej komisji wyborczej wynosi 5 członków.  Wypada odnotować, że powołanie obwodowych komisji wyborczych przez konsulów musi nastąpić nie później niż na 17 dni przed dniem wyborów, na co wskazuje § 3 uchwały nr 60/2019 Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 15 kwietnia 2019 r.  W praktyce oznacza to, że do komisji powinny zostać zgłoszone osoby, które przebywają w danym okręgu konsularnym w dłuższym przedziale czasowym, dostępne przed, w trakcie i po dniu wyborów, co w przypadku proponowanych obwodów w miejscach turystycznych może być problematyczne, bo osoby tam przebywające to głównie turyści wypoczywający w przedziałach tygodniowych lub dwutygodniowych, rzadko dłuższych. Członkowie obwodowych komisji wyborczych mają do wykonania obowiązki przed dniem głosowania, a ponadto, by zapewnić sprawny przebieg głosowania i ustalenie jego wyników członkowie obwodowych komisji wyborczych muszę zostać przeszkoleni.

Ze względu na specyfikę i wyzwania organizacyjne, które stanowią dla konsula wybory za granicą musi on mieć pewność co do dyspozycyjności kandydatów na członków obwodowej komisji wyborczej w momencie ewentualnego tworzenia obwodu do głosowania.

Podsumowując, pragnę podkreślić, że mając pełną świadomość bardzo trudnych wyzwań, jakie wynikają dla służby zagranicznej z jej zobowiązań w zakresie organizacji i obsługi procesu wyborczego pragnę zadeklarować, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych i polska służba konsularna dołożą wszelkich starań, aby wybory za granicą przebiegły sprawnie a dostępność obwodów głosowania była jak najwyższa. 

VII.602.10.2023