Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Powodem interwencji jest kolejna homofobiczna wypowiedź kuratorki.
• RPO zwraca uwagę na tezy jej komunikatu, sprzeczne z przepisami regulującymi proces nauczania i dzielacymi kompetencje między organem prowadzącym szkoły a realizującym nadzór pedagogiczny w perspektywie ochrony praw człowieka.
• Rzecznik interweniuje, gdyż ma taki ustawowy obowiązek – pełni w Polsce funkcję organu ds. równego traktowania i musi stawać w obronie każdego, kto jest gorzej traktowany z powodu swoich cech, w tym płci, wieku, wyznania czy orientacji seksualnej.
• RPO przedstawia swoje stanowisko ministrowi edukacji i nauki Przemysławowi Czarnkowi i bezpośredniemu adresatowi wystąpienia pani Nowak, prezydentowi Tarnowa Romanowi Ciepieli. Przekazuje mu wsparcie i podziękowania za działania na rzecz zapewnienia konstytucyjnego standardu równego traktowania mieszkańców i mieszkanek miasta

Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny interweniuje  w sprawie wypowiedzi małopolskiej kuratorki oświaty Barbary Nowak, która w majowym komunikacie dla tarnowskich szkół określiła działania na rzecz praw osób nieheteronormatywnych (LGBT) jako „szkodliwe”, sugerując ich deprawujący charakter.

Wypowiedź ta ma zdecydowanie wymiar homofobiczny, a sugestie są obraźliwe, wymierzone w godność osób LGBT, w tym także godność uczniów i uczennic, o których dobro kuratorka Nowak, z racji funkcji, powinna troszczyć się niezależnie od swoich poglądów. Wypowiedzi te są też sprzeczne z przepisami prawa krajowego, europejskiego i międzynarodowego – wskazuje RPO w liście do ministra Czarnka.

Adam Bodnar zwraca uwagę właśnie na te tezy komunikatu, które pozostają w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa, regulującymi proces nauczania i dokonującymi podziału kompetencji pomiędzy organem prowadzącym szkoły a organem realizującym nadzór pedagogiczny w perspektywie ochrony praw człowieka. Oczywistym jes -, na co zwraca uwagę Barbara Nowak w swoim komunikacie - iż „władza samorządowa jest organem prowadzącym szkoły, nie ma prawa ingerować w edukację i wychowanie uczniów (…) dba o organizację pracy szkoły, o wyposażenie budynku oraz bezpieczne i higieniczne warunki pracy, nauki nauczycieli i uczniów”.

Jednak wnioski, jakie wyciąga z tego twierdzenia, nie znajdują już oparcia w obowiązujących przepisach prawa. Jednoznaczne stanowisko kuratorki, iż działania ze strony Prezydenta Miasta Tarnowa ukierunkowane na ochronę (praw) osób, w tym uczniów, ze społeczności LGBT+ „nie mogą zafunkcjonować w szkołach”, zdaje się pomijać ustawowe kompetencje organu prowadzącego szkołę, wynikające z art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe). Zgodnie z nim to na organie prowadzącym szkołę spoczywa odpowiedzialność za jej działalność, a do zadań tego organu należy w szczególności „zapewnienie warunków działania szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki”.

Podkreślenia wymagają dane dotyczące niskiego poziomu bezpieczeństwa uczniów LGBT+ w polskich szkołach. Ta grupa uczniów jest bowiem szczególnie narażona na dyskryminację i przemoc motywowaną uprzedzeniami – jak wynika z raportu Rady Europy „Safe at school: Education sector responses to violence based on sexual orientation, gender identity/expression or sex characteristics in Europe”  - 75% uczniów LGBT w Polsce twierdzi, że było świadkami homofobicznych zniewag w szkole, a 1 na 4 (aż 26%) zgłosiło, że było świadkiem przemocy fizycznej. Takie doświadczenie mogą nie tylko powodować u nich poczucie wykluczenia oraz problemy z rozwojem i nauką, ale nawet prowadzić do tak tragicznych konsekwencji jak samobójstwo –ten sam raport Rady Europy wskazuje, że u uczniów identyfikujących się jako osoby LGBT+ myśli samobójcze występują od 2 do 5 razy częściej niż w przypadku ich heteronormatywnych kolegów i koleżanek.

W świetle tych niepokojących danych, oraz relewantnych przepisów prawa, jednym z podstawowych zadań organów państwa właściwych w sferze edukacji powinno być zapewnienie, że polskie placówki edukacyjne są wolne od homofobii i transfobii. Z tego samego powodu działania organów władzy publicznej, w szczególności kuratorów oświaty, które te negatywne zjawiska potęgują, nie mogą pozostać bez konsekwencji.

Dotyczy to także innego stwierdzenia Małopolskiej Kurator Oświaty, z którego wynika iż zdaniem kuratorki „sprawy edukacji i wychowania dzieci w szkołach są wyłączną kompetencją nadzoru pedagogicznego”. Barbara Nowak, formułując taką tezę, zdaje się nie uwzględniać brzmienia art. 11 ust. 2 pkt 2 Prawa oświatowego, zgodnie z którym zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki, w tym kształcenia specjalnego i profilaktyki społecznej m.in. w szkołach ponadpodstawowych jest zadaniem oświatowym powiatów.

W odniesieniu zaś do stanowiska Małopolskiej Kurator Oświaty, że „szkoła, w osobach dyrektora i nauczycieli organizuje proces wychowawczy w oparciu o zapisy Prawa Oświatowego i programu wychowawczo-profilaktycznego, który opracowują wspólnie rodzice i nauczyciele”, pozwolę sobie przypomnieć, że w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego i pięcioletniego technikum wyraźnie stwierdzono, m.in., że „szkoła dba o wychowanie młodzieży w duchu akceptacji i szacunku dla drugiego człowieka” oraz że „wychowanie młodego pokolenia jest zadaniem rodziny i szkoły, która w swojej działalności musi uwzględniać wolę rodziców, ale także i państwa, do którego obowiązków należy stwarzanie właściwych warunków wychowania.

Zadaniem szkoły jest ukierunkowanie procesu wychowawczego na wartości, które wyznaczają cele wychowania i kryteria jego oceny. Wychowanie ukierunkowane na wartości zakłada przede wszystkim podmiotowe traktowanie ucznia, a wartości skłaniają człowieka do podejmowania odpowiednich wyborów czy decyzji”. Niewątpliwą wartością konstytucyjną RP, która musi znaleźć w związku z tym odzwierciedlenie w procesie wychowawczym i edukacyjnym realizowanym w szkołach ponadpodstawowych jest poszanowanie godności każdego człowieka (art. 30 Konstytucji RP), poszanowanie praw i wolności jednostki (art. 31 Konstytucji), a także prawo do równego traktowania i zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym (art. 32 Konstytucji RP).

- Pragnę podkreślić, w przekonaniu, że Pan Minister się ze mną zgodzi, iż w polskich szkołach ważny jest każdy uczeń i każda uczennica. Nieposzanowanie czyjejkolwiek godności musi zawsze spotkać się z potępieniem i zdecydowaną reakcją. Dlatego, a także mając na uwadze przedstawioną wyżej argumentację (...), zwracam się do Pana Ministra z wnioskiem o zajęcie stanowiska w przedmiotowej sprawie i zastosowanie przewidzianych w przepisach prawa środków dyscyplinarnych wobec Małopolskiej Kurator Oświaty - brzmi konkluzja pisma Adam Bodnara.

XI.505.4.2021