Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Służba na granicy w trudnych warunkach, do których żołnierze nie byli szkoleni, może powodować stres. Chodzi m.in. o prowokacje służb białoruskich
• Niektórzy żołnierze z krótkim stażem źle adaptują się do tej sytuacji - niezbędne wydają się psychologiczne zajęcia grupowe 
• RPO jest też zainteresowany warunkami socjalnymi żołnierzy, zwłaszcza tych zakwaterowanych w namiotach
• Marcin Wiącek napisał w tej sprawie do ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka
• AKTUALIZACJA: Żołnierz zgłaszający trudności natury psychicznej i emocjonalnej bądź prezentujący takie objawy uzyskuje niezwłocznie wsparcie psychologiczne i jest ewakuowany poza rejon działań do macierzystej jednostki lub placówki medycznej, stosownie do zaleceń z konsultacji psychologicznej - odpowiada resort. Informuje też m.in. o warunkach bytowych żołnierzy.  

Wydarzenia na granicy polsko-białoruskiej spowodowały przesunięcie wielu żołnierzy w strefę nadgraniczną. Konieczność ich zakwaterowania, wyżywienia i zapewnienia podstawowych potrzeb życiowych stworzyła wyzwanie dla wojskowych służb logistycznych. 

Wobec zadań w pasie granicznym, trudnego terenu (lasy, bagna, rejony przyległe do Bugu), a także niskich temperatur i częstych opadów, warunki odpoczynku po ciężkiej służbie są priorytetem. Mało prawdopodobne jest zapewnienie wszystkim stałych kwater pod dachem. Dlatego część żołnierzy zakwaterowano w ogrzewanych namiotach, w warunkach zbliżonych do poligonowych.

Szczególne zainteresowanie RPO budzą zatem następujące kwestie socjalne: 

• możliwość umycia się w ciepłej wodzie (czy liczba łaźni mobilnych oraz ilość ciepłej wody jest wystarczająca) oraz przebrania się w suchą odzież po służbie (czy zapewniono pralnie mobilne, czy też warunki zakwaterowania umożliwiają wypranie i wysuszenie ubrań), 
• załatwianie potrzeb fizjologicznych (czy liczba przenośnych toalet jest wystarczająca, czy są systematycznie opróżniane), 
• gorące posiłki i sposób ich przyrządzania (własne zaplecze kuchenne, catering), czy korzystający z nich mogą je spożyć na siedząco pod dachem w ogrzewanej stołówce, 
• czy i w jaki sposób organizowany jest czas wolny żołnierzy. 

Wobec służby na granicy z bronią długą szczególnie istotnym problemem jest sposób jej przechowywania. O ile w warunkach poligonowych zasady bezpieczeństwa są zachowane, o tyle w przypadku ulokowania żołnierzy w hotelach, pokojach gościnnych czy pensjonatach, nie jest to już takie oczywiste. Dlatego RPO prosi o wyjaśnienie zasad deponowania broni. 

RPO zwraca się też o informacje na temat zdarzeń nadzwyczajnych związanych z użyciem broni przez żołnierzy.

Specyficzna sytuacja służby na granicy w trudnych i stresujących warunkach (np. prowokacje ze strony służb białoruskich, względnie bezpośredni kontakt z agresją fizyczną), do których żołnierze nie byli szkoleni, powoduje u części z nich poczucie zagrożenia i niepokoju. 

Z informacji wpływających do RPO wynika, że niektórzy młodzi żołnierze z krótkim stażem służby - mimo, że uczestniczyli już w ćwiczeniach poligonowych - źle adaptują się do tej sytuacji.

Nie bez znaczenia są negatywne komentarze pojawiające się w przestrzeni publicznej pod adresem żołnierzy i funkcjonariuszy oraz zrozumiały niepokój ich rodzin w kontekście sytuacji na granicy. Ma to wpływ na kondycję psychiczną żołnierzy. 

Wydaje się, że oprócz indywidualnej pomocy psychologicznej, niezbędne w tej sytuacji staje się prowadzenie działań psychologicznych grupowych dla wszystkich żołnierzy biorących udział w działaniach granicznych (tzw. debriefing). 

Rzecznik pyta, jak zorganizowano pomoc psychologiczną dla tych żołnierzy i jaka jest możliwość udzielenia indywidualnej pomocy psychologicznej w trybie interwencyjnym. Chodzi np. o to, czy żołnierz, który nie radzi sobie z poczuciem zagrożenia, może przed terminem rotacji wrócić do macierzystej jednostki. 

Ponadto RPO prosi o wyjaśnienie, po jakim czasie następuje wymiana żołnierzy wykonujących zadania w strefie nadgranicznej. Z jakim wyprzedzeniem dowiadują się o wyjeździe w tę strefę (możliwość załatwienia niecierpiących zwłoki spraw rodzinnych, osobistych, urzędowych). Pyta też, jak rozliczany jest czas służby, a także po jakim czasie żołnierze wyjeżdżają ponownie w rejon strefy nadgranicznej. 

Do RPO wpływają także sygnały o zniszczonej infrastruktury drogowej w strefie objętej działaniami wojska. Będzie ona wymagała  naprawy, co wiąże się z nakładami finansowymi. Marcin Wiącek pyta zatem, w jakim stopniu resort zamierza się włączyć w usuwanie tych uszczerbków, także w wymiarze finansowym.

Odpowiedź wiceministra MON Wojciecha Skurkiewicza 

1. Jaka jest możliwość umycia się żołnierzy w ciepłej wodzie (czy liczba łaźni mobilnych oraz ilość cieplej wody jest wystarczająca) i przebrania się w suchą odzież po służbie (czy jednostkom zapewnione zostały pralnie mobilne, względnie warunki zakwaterowania umożliwiają wypranie i wysuszenie ubrań)?

Warunki socjalno-bytowe żołnierzy skierowanych do pełnienia służby na granicy polsko- białoruskiej są zapewniane, zgodnie z obowiązującymi w resorcie obrony narodowej przepisami branżowymi, w oparciu o sprzęt etatowy jednostek wojskowych oraz w oparciu o zawierane umowy outsourcingowe.

Do zabezpieczenia usług pralniczych z zasobów jednostek Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych i jednostek Dowództwa Generalnego RSZ wydzielono 8 zestawów kontenerowych pralni polowych (KPP-600), które umożliwiają pranie i suszenie umundurowania. Dodatkowo, Wojskowe Oddziały Gospodarcze w rejonie realizacji zadań, uzupełniają możliwości prania przedmiotów umundurowania i wyekwipowania żołnierzy w ramach podpisanych umów z firmami zewnętrznymi.

Utrzymanie przez żołnierzy właściwego poziomu higieny osobistej jest zapewnione poprzez dostęp do dostarczanych do strefy działań kontenerów sanitarnych, wyposażonych w prysznice i umywalki z zapewnionym dostępem do ciepłej wody. Ilość natrysków i umywalek zabezpieczono zgodnie z należnościami wynikającymi z przepisów sanitarnych

2. Załatwianie potrzeb fizjologicznych - czy liczba przenośnych toalet jest wystarczająca, a także czy są one systematycznie opróżniane?

Zabezpieczenie obozowisk w toalety przenośne realizowane jest przez kontraktowanie usługi ich wynajmu, zakupu (w szczególnych przypadkach) oraz regularnego serwisowania (opróżnianie, czyszczenie, dezynfekcja) poprzez właściwe wojskowe oddziały gospodarcze zgodnie z obowiązującymi normami w tym zakresie. Żołnierzom zapewniono stały dostęp do zaplecza sanitarnego. Nie odnotowano uwag w zakresie niewystarczającej liczby toalet.

3.Zabezpieczenie posiłków i sposób ich przyrządzania (własne zaplecze kuchenne, catering, inne). Czy korzystający z nich mogą je spożyć na siedząco pod dachem w ogrzewanej stołówce?

Żywienie organizuje się w oparciu o siły i środki jednostek wojskowych realizujących zadania w ramach zgrupowań zadaniowych na bazie wojskowej infrastruktury stołowo-kuchennej (stacjonarnej i polowej) - ogrzewane namioty z miejscami konsumenckimi i zapleczem sanitarnym. Zapewniono odpowiednią ilość posiłków, zarówno pod względem kalorycznym jak i jakościowym.

Żołnierzom zapewnia się nie mniej niż trzy gotowane posiłki z możliwością zabrania suchego prowiantu na posterunki oraz ciepłych napojów i wydania ciepłego posiłku dla żołnierzy wykonujących zadania patrolowe przed rozpoczęciem wykonywania przez nich zadań (w tym ciepły posiłek nocny - zupa regeneracyjna). Zapewniony jest ciągły dostęp do wody butelkowanej i ciepłych napojów. Dodatkowo, wydano polecenie zakupu produktów instant umożliwiających przygotowanie samodzielnie dodatkowego ciepłego posiłku (dania gotowe, zupy, batony i żele energetyczne, koktajle izotoniczne, itp.). Na wypadek ewentualnych zakłóceń związanych z bieżącymi dostawami środków spożywczych utrzymuje się zapas grupowych racji żywnościowych. W realizacji żywienia żołnierzy nie korzysta się z cateringu.

4. Czy i w jaki sposób organizowany jest czas wolny żołnierzy po odpoczynku, po służbie?

Żołnierzom zakwaterowanym w obozowiskach zorganizowano świetlice z dostępem do TV, Internetu, gier stołowych i prasy. Świetlice służą także jako miejsca celebrowania przez Kapelanów polowych Mszy Świętych. Utworzono miejsca do pracy psychologów, a także siłownie, czytelnie oraz miejsca modlitwy na bazie namiotów i kontenerów.

Żołnierze mają również możliwość korzystania z infrastruktury sportowej udostępnionej przez Straż Graniczną (siłownie, boiska) oraz szkoły i Ochotnicze Straże Pożarne. Osoby zakwaterowane w hotelach i ośrodkach wypoczynkowych korzystają z ich infrastruktury i możliwości w zakresie spędzania czasu wolnego i regeneracji psychofizycznej.

Dodatkowo informuję, że zgodnie z poleceniem Ministra Obrony Narodowej przygotowywane są rozwiązania umożliwiające żołnierzom, którzy służą na granicy, spędzenie czasu wolnego wraz z rodzinami - bezpłatnie - w ośrodkach wypoczynkowych, nadzorowanych przez Agencję Mienia Wojskowego.

5 Zasady deponowania broni po zakończeniu służby. Czy w tym zakresie przeprowadzane są kontrole przechowywania broni?

Zasady deponowania broni żołnierzy po zakończonej służbie (z uwzględnieniem broni żołnierzy zakwaterowanych w hotelach, pokojach gościnnych lub pensjonatach):

1) żołnierze po zakończeniu służby na stanowisku pracy zdają amunicję do depozytu i udają się na odpoczynek do miejsca zakwaterowania (w tym hotel, pensjonat);
2) broń służbową żołnierze przechowują przy sobie (nie deponują broni w magazynach broni).

Przeprowadzanie kontroli przechowywania broni:

1) kontrole realizowane są po każdorazowym ładowaniu i rozładowaniu broni. Przełożony/dowódca pododdziału dokonuje sprawdzenia nie rzadziej niż 2 razy na dobę;
2) dowódca pododdziału w ramach zbiórki na rozliczeniu dokonuje sprawdzenia stanu ilościowego i numerowego broni na podstawie posiadanego wykazu numerowego broni podwładnych żołnierzy;
3) realizowane są cykliczne instruktaże w zakresie posługiwania się bronią palną oraz przeciwdziałania jej niewłaściwemu użyciu.

6. Informacja w zakresie zdarzeń nadzwyczajnych z użyciem broni:

Od początku działań żołnierzy na wschodniej granicy zanotowano jedno zdarzenie nadzwyczajne z użyciem broni zakwalifikowane jako nieszczęśliwy wypadek tj. wypadek śmiertelny żołnierza z 17 BZ w dniu 13 listopada 2021 r. Dochodzenie prowadzi prokuratura oraz Wydział Żandarmerii Wojskowej w Białymstoku.

7. W jaki sposób zorganizowano pomoc psychologiczną dla żołnierzy i jak wygląda możliwość udzielenia indywidualnej pomocy psychologicznej w trybie interwencyjnym? Czy żołnierz, który nie radzi sobie z poczuciem zagrożenia, może przed terminem rotacji wrócić do macierzystej jednostki?

Żołnierze wykonujący zadania w strefie przygranicznej oraz ich rodziny zostali objęci kompleksową opieką psychologiczną.

W ramach przygotowań żołnierzy do pełnienia służby na granicy z Białorusią psycholodzy jednostek wojskowych prowadzą rozmowy indywidualne, pogadanki oraz szkolenia podczas których żołnierze są uświadamiani na temat zagrożeń natury psychologicznej na jakie mogą być narażeni, sposobów radzenia sobie ze stresem, funkcjonowania w sytuacji kryzysowej, samopomocy i pomocy koleżeńskiej, oddziaływań perswazyjnych i możliwych manipulacji psychologicznych.

Ponadto w ramach profilaktyki psychologicznej żołnierze w jednostkach wojskowych są szkoleni i przygotowywani cyklicznie i długoterminowo (proces ciągły) do udziału w sytuacjach trudnych. Żołnierze są też informowani o możliwościach i formach korzystania z pomocy psychologicznej w razie zaistniałych potrzeb, a także o możliwościach skorzystania z pomocy psychologicznej przez członków ich rodzin. W ramach pomocy dla rodzin żołnierzy pełniących służbę w strefie przygranicznej powołano Centra Pomocy Rodzinie, w których rodziny żołnierzy mogą między innymi uzyskać pomoc psychologiczną.

Żołnierze podczas służby na granicy mają możliwość skorzystania z pomocy psychologicznej na miejscu (psycholodzy świadczący wsparcie psychologiczne w rejonie przygranicznym) lub poprzez kontakt telefoniczny z psychologiem. W ramach profilaktyki psycholodzy kładą duży nacisk na wymianę informacji i współpracę z dowódcami żołnierzy, kierowanymi do służby na granicy w celu monitorowania ich kondycji psychicznej, zapobiegania kryzysom i udzielenia ewentualnego wsparcia.

Żołnierze są objęci opieką psychologiczną (rozmowy indywidualne, spotkania grupowe) również po powrocie ze służby na granicy w celu monitorowania ich stanu psychofizycznego i niwelowania negatywnych skutków długotrwałego stresu. Udzielenie indywidualnej pomocy psychologicznej żołnierzowi w trybie interwencyjnym możliwe jest po zgłoszeniu takiej potrzeby przez przełożonych żołnierza lub żołnierza wymagającego wsparcia. Pomoc może zostać udzielona w Punkcie Konsultacyjnym utworzonym w miejscu zgrupowania lub w innym miejscu - w zależności od potrzeb. W rejonach odpowiedzialności w Punktac Konsultacyjnych, poprzez połączenie video online, żołnierze mogą zostać skonsultowani przez specjalistów z Kliniki Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Wojskowego Instytutu Medycznego (WIM) niezależnie od pory dnia. Klinika stanowi również punkt ewakuacji medycznej w wypadku nagłego pogorszenia zdrowia żołnierza. Współpraca z WIM zakłada również konsultacje dla psychologów przebywających w rejonie przygranicznym celem ułatwienia im wykonywania obowiązków.

Żołnierz zgłaszający trudności natury psychicznej i emocjonalnej, bądź prezentujący takie objawy uzyskuje niezwłocznie wsparcie psychologiczne i jest ewakuowany poza rejon działań do macierzystej jednostki lub placówki medycznej, stosownie do zaleceń z konsultacji psychologicznej.

8. Po jakim czasie następuje wymiana żołnierzy wykonujących zadania w strefie nadgranicznej? Z jakim wyprzedzeniem dowiadują się oni o wyjeździe w tę strefę? Jak rozliczany jest czas służby? Po jakim czasie żołnierze wyjeżdżają ponownie w rejon strefy nadgranicznej? 

System wymiany żołnierzy w strefie nadgranicznej pozostaje w kompetencjach dowódców jednostek wydzielających siły do realizacji zadań i realizowany jest zgodnie z planem rotacji.

9. W jakim stopniu resort obrony narodowej zamierza się włączyć, także w wymiarze finansowym, w usuwanie powstałych uszczerbków w infrastrukturze drogowej?

Naprawa uszkodzonych nawierzchni dróg polnych i leśnych oraz związane z tym zapewnienie mobilności wojsk, realizowane jest przez pododdziały inżynieryjne Dowództwa Generalnego RSZ z wykorzystaniem dostarczanego przez Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych kruszywa.

W budżecie MON planuje się i realizuje wpłaty na rzecz Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg.  Środki przekazywane przez MON na ww. Fundusz mogą zostać wykorzystane tylko i wyłącznie na cele związane z budową, przebudową lub modernizacją dróg o znaczeniu obronnym.

WZF.7050.8.2021