Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osadzeni w zakładach karnych i aresztach śledczych nie mają możliwości stwierdzenia - czego wymaga Prawo pocztowe - że przesyłkę poleconą dostarczono im "w stanie nienaruszonym"
• Jej odbiór potwierdzają bowiem dopiero po tym, jak funkcjonariusz Służby Więziennej ją otworzy w związku z nadzorem lub cenzurą
• Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by dokonywać tych czynności już po potwierdzeniu przez osadzonego, że otrzymał korespondencję poleconą w zamkniętej, nieuszkodzonej kopercie - byłoby to też zgodne z wymogiem Prawa pocztowego
• AKTUALIZACJA: W odpowiedzi Służba Więzienna wykluczyła tryb postępowania polegający na doręczeniu korespondencji przed dokonaniem czynności związanych z cenzurą i nadzorem. Powołała się na rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości 

Zastępca rzecznika praw obywatelskich Wojciech Brzozowski napisał w tej sprawie do zastępcy dyrektora generalnego SW gen. Andrzeja Leńczuka. 

Do Biura RPO wpływają skargi od osób pozbawionych wolności na niewłaściwe postępowanie z kierowaną do nich prywatną korespondencją poleconą. Wskazują, że nie mają możliwości stwierdzenia, czy przesyłkę dostarczono im w stanie nienaruszonym. Jej odbiór potwierdzają bowiem dopiero po czynności funkcjonariuszy SW związanych z nadzorem lub cenzurą.

Analiza spraw badanych w Biurze RPO prowadzi do wniosku, że takie zarzuty są  uzasadnione. Z wyjaśnień dyrektorów zakładów karnych i aresztów śledczych wynika, że sposób postępowania z prywatną korespondencją skazanych jest tożsamy niezależnie, czy jest to przesyłka zwykła, czy polecona. Zgodnie z procedurami adresat otrzymuje ją już otwartą przez funkcjonariusza SW. 

Rzecznik nie może uznać takiej praktyki za właściwą, jest ona bowiem sprzeczna z przepisami powszechnie obowiązującymi. Zgodnie z art. 3 pkt 22 ustawy z 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe, przesyłka polecona to przesyłka listowa będąca przesyłką rejestrowaną, przemieszczaną i doręczaną w sposób zabezpieczający ją przed utratą, ubytkiem zawartości lub uszkodzeniem. Oznacza to, że przesyłka polecona powinna trafić bezpośrednio do adresata, który potwierdzi jej otrzymanie w stanie nienaruszonym (nieuszkodzonym). 

Nie sposób zatem przyjąć, że osadzony, który otrzymał korespondencję poleconą po dokonaniu nadzoru lub cenzury - co wiązało się przecież z otwarciem koperty - może potwierdzić, że przesyłka dotarła w stanie nienaruszonym, czego wymagają przepisy. Obecna praktyka prowadzi do sytuacji, w których w rzeczywistości osadzony zmuszony jest do potwierdzenia nieprawdy. 

Takie działanie wyklucza również ewentualną możliwość wniesienia skutecznej reklamacji, zarówno przez adresata, jak i nadawcę takiej przesyłki. Niemożliwe staje się bowiem udowodnienie, na jakim etapie doręczenia korespondencji doszło do jej naruszenia lub ewentualnego uszkodzenia. Adresat pokwitował przecież odbiór przesyłki, a zatem poświadczył, że dotarła ona do niego w stanie nienaruszonym. To zaś zwalnia operatora pocztowego z odpowiedzialności za realizację usługi niezgodnie z umową.

W ocenie RPO, wnioskodawca powinien mieć zapewnioną możliwość pokwitowania, w obecności funkcjonariusza Służby Więziennej, odbioru zamkniętej przesyłki poleconej, a tym samym potwierdzenia, że dotarła ona do niego w stanie nienaruszonym. Dopiero wówczas - już bez obecności skazanego - powinny być wykonywane dalsze czynności związane z nadzorem nad korespondencją. 

Nic przecież nie stoi na przeszkodzie, by czynności te były dokonywane po potwierdzeniu przez osadzonego, że otrzymał korespondencję prywatną poleconą w zamkniętej, nieuszkodzonej kopercie. Byłoby to zaś zgodne z wymaganiem prawodawcy wyrażonym w Prawie pocztowym.

Wojciech Brzozowski prosi gen. Andrzeja Leńczuka o działania w celu wyeliminowania niewłaściwej praktyki.

Odpowiedź gen. Andrzeja Leńczuka, zastępcy Dyrektora Generalnego SW  

W nawiązaniu do pisma o sygn. IX.517.587.2023.AP z dnia 15 września 2023 r. dotyczącego postępowania z korespondencją prywatną poleconą kierowaną do osób pozbawionych wolności uprzejmie informuję, że z uwagą zapoznałem się z przedstawioną przez Pana argumentacją.

Odnosząc się do wskazanej powyżej kwestii należy podkreślić, że zgodnie z art. 8a Kodeksu karnego wykonawczego korespondencja skazanego pozbawionego wolności podlega cenzurze i nadzorowi, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do wyjątków od tej zasady zaliczono korespondencję skazanego pozbawionego wolności prowadzoną z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym czy prowadzoną z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości i innymi organami państwowymi, organami samorządu terytorialnego, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka, organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka oraz przedstawicielem niebędącym adwokatem ani radcą prawnym, który został zaaprobowany przez Przewodniczącego Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do reprezentowania skazanego przed tym Trybunałem.

Szczegółowe przepisy dotyczące cenzurowania korespondencji kierowanej do osób pozbawionych wolności odnaleźć można w art. 90 pkt 8, art. 91 pkt 10 i art. 92 pkt 13 Kodeksu karnego wykonawczego, które stanowią, że korespondencja skazanych zakwalifikowanych do odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach zakładu karnego typu zamkniętego podlega cenzurze, natomiast korespondencja skazanych zakwalifikowanych do odbywania kary w warunkach zakładu karnego typu półotwartego i otwartego może podlegać cenzurze.

W postępowaniu z korespondencją kierowaną do osób pozbawionych wolności należy uwzględniać zarówno przepisy rangi ustawowej, jak i przepisy wykonawcze. Organizacja przyjmowania korespondencji została szczegółowo opisana w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2022 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, gdzie wskazano że korespondencję adresowaną do skazanego doręcza mu wyznaczony funkcjonariusz lub pracownik. Zaznaczono przy tym 
wyraźnie, że jeżeli korespondencja kierowana do skazanego podlega cenzurze lub nadzorowi, doręcza się ją po dokonaniu tych czynności (§ 19 ust 1 i 2 ww. rozporządzenia).

Powyższe w mojej ocenie wyklucza proponowany przez Pana tryb postępowania polegający na doręczeniu korespondencji (taki bowiem skutek wynikałby z pokwitowania odbioru zamkniętej przesyłki poleconej) przed dokonaniem czynności związanych z cenzurą i nadzorem.

Zauważyć należy również, że wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym, w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe i w postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz kar porządkowych i środków przymusu skutkujących pozbawienie wolności odbywa się według przepisów Kodeksu karnego wykonawczego. Oznacza to, że przepisy tej ustawy mają pierwszeństwo jako lex specialis w przypadku stwierdzenia rozbieżności pomiędzy równorzędnymi aktami prawnymi.

Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe (Dz.U. z 2023 r. poz. 1640) określa zasady wykonywania działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług pocztowych w obrocie krajowym lub zagranicznym, przy czym nie uwzględnia ona specyfiki wykonywania kary pozbawienia wolności (ustawodawca w sposób zupełnie różny traktuje na przykład dostęp do informacji przekazywanych w przesyłkach pocztowych - vide tajemnica pocztowa określona w art. 41 Prawa pocztowego i przepisy regulujące cenzurę korespondencji osób pozbawionych wolności). Oznacza to, że w pierwszej kolejności w odniesieniu do osób pozbawionych wolności zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu karnego wykonawczego i aktów wykonawczych, które jak wyżej wskazano, jednoznacznie przewidują doręczenie korespondencji po dokonaniu czynności związanych z cenzurą i nadzorem.

Pragnę przy tym zauważyć, że w ramach Służby Więziennej funkcjonują przepisy prawne, które zabezpieczają interesy osadzonych związane z doręczeniem korespondencji w formie nienaruszonej przez operatora pocztowego. Funkcjonariusze i pracownicy formacji wykonujący zadania związane z obiegiem korespondencji - zgodnie z treścią Zarządzenia nr 35 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 15 lipca 2016 roku w sprawie instrukcji kancelaryjnej, jednolitego rzeczowego wykazu akt oraz instrukcji o organizacji i zakresie działania archiwum zakładowego w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej - mają obowiązek sprawdzenia stanu przesyłek wpływających do jednostki. W trakcie odbioru przesyłek dostarczonych w kopertach lub paczkach, pracownicy sekretariatu lub kancelarii sprawdzają stan opakowania, a w razie stwierdzenia uszkodzenia przesyłki w stopniu, który umożliwił osobom trzecim ingerencję w zawartość przesyłki, sporządzają w obecności dostarczającego adnotację na kopercie lub opakowaniu oraz na potwierdzeniu odbioru. Powyższe stanowić może podstawę do dochodzenia roszczeń związanych z nieprawidłową realizacją usług pocztowych przez podmioty posiadające w sprawie interes prawny.  

IX.517.587.2023