Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do Biura RPO wpływa coraz więcej wniosków o pomoc w uzyskaniu od administracji więziennej informacji o bliskich przebywających w jednostkach penitencjarnych
• Służba Więzienna udostępnia dane osoby osadzonej członkom jej rodziny i bliskim, po złożeniu przez nie wniosku oraz za pisemną zgodą danej osoby
• Problem pojawia się, gdy administracja nie może w danym czasie uzyskać od osadzonego zgody, ponieważ np. nie może swobodnie wyrazić swej woli, gdy komunikacja z nim jest utrudniona w związku z jego stanem 
• Takich sytuacji można byłoby uniknąć, gdyby niezwłocznie po przyjęciu od każdego więźnia odbierano oświadczenie, w którym wskazywałby osoby upoważnione do informacji na jego temat w przypadku poważnej choroby, wypadku czy hospitalizacji
• Aby jednak prawo osób bliskich do informacji o pozbawionym wolności członku rodziny mogło być w pełni zagwarantowane, administracja więzienna powinna mieć obowiązek powiadomienia osób wskazanych w oświadczeniu o szczególnych sytuacjach dotyczących osadzonego
• AKTUALIZACJA 24.04.2024:  W ocenie Dyrektora Generalnego SW brak jest uzasadnienia do podejmowania w tym zakresie dodatkowych działań przez funkcjonariuszy lub pracowników SW

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej o rozważenie możliwości wdrożenia przez SW praktyki niezwłocznego przekazywania istotnych informacji o osadzonym wskazanym przez niego jego najbliższym - w sytuacji pogorszenia jego stanu zdrowia. 

W myśl obowiązujących przepisów Służba Więzienna udostępnia dane osobowe osoby pozbawionej wolności członkom jej rodziny, osobom bliskim i innym osobom, w trybie określonym w art. 24a ust. 2 ustawy  o Służbie Więziennej, tj. po złożeniu przez osoby ubiegające się o otrzymanie tej informacji stosownego wniosku oraz za pisemną zgodą osoby, której wniosek dotyczy. Jak wynika z wyjaśnień SW, w przypadku wpłynięcia takiego wniosku administracja zwraca się do osadzonego o zgodę na udzielenie informacji danej osobie. Jeśli zgoda zostanie wyrażona, wówczas administracja przekaże wnioskodawcy żądane informacje; jeśli nie uzyska takiej zgody, nie będzie mogła zadośćuczynić wnioskowi rodziny.

Problem pojawia się, gdy administracja jednostki nie może w danym czasie uzyskać od osadzonego oświadczenia o zgodzie. Chodzi o sytuacje, gdy osadzony z różnych przyczyn nie może swobodnie wyrazić swojej woli, gdyż komunikacja z nim jest utrudniona w związku z jego stanem somatycznym (uległ poważnemu wypadkowi, nastąpiło poważne pogorszenie stanu zdrowia w w chorobie przewlekłej) lub psychicznym (ma ograniczoną świadomość z uwagi na zaburzenia psychiczne czy zaawansowany wiek).

W Biurze RPO podejmowano działania na wniosek członków rodziny, skrajnie zaniepokojonych brakiem kontaktu ze strony osadzonego, którzy nie zdołali uzyskać informacji, z jakiego powodu ten kontakt został urwany.  Brak możliwości nawiązania kontaktu z osobą pozbawioną wolności i uzyskania o niej jakiejkolwiek informacji jest niezwykle stresujący dla rodziny osoby pozbawionej wolności. Podobnie silne emocje przeżywa osadzony.

Takich sytuacji można byłoby uniknąć, gdyby niezwłocznie po przyjęciu do jednostki penitencjarnej od każdego więźnia odbierane było oświadczenie, na wzór praktyki obowiązującej w systemie opieki zdrowotnej w odniesieniu do pacjentów, w którym pacjent wskazuje osoby upoważnione do uzyskiwania informacji na jego temat w przypadku poważnej choroby, wypadku czy hospitalizacji (lub jednoznacznie potwierdza, że nie upoważnia nikogo do pozyskiwania takich informacji). Oświadczenie to znajdowałoby się w systemie informatycznym, co dawałoby dostęp do zawartych w nim dyspozycji także po nagłym przetransportowaniu osadzonego do innej jednostki z powodu konieczności udzielenia mu świadczenia medycznego. Skazany lub tymczasowo aresztowany w każdym czasie mógłby swoje oświadczenie uzupełnić lub zmienić.

Aby jednak prawo osób bliskich do informacji o pozbawionym wolności członku rodziny mogło być w tych przypadkach w pełni zagwarantowane, przyjęciu tej praktyki powinien towarzyszyć obowiązek administracji więziennej powiadomienia osób wskazanych w oświadczeniu o tych szczególnych sytuacjach dotyczących osadzonego. Obecnie przepisy nakładają na administrację jednostki penitencjarnej obowiązek powiadomienia rodziny jedynie w przypadku zgonu osadzonego. 

Administracja więzienna powinna niezwłocznie przekazywać istotne informacje osobom najbliższym, wskazanym przez osadzonego w sytuacji pogorszenia jego stanu zdrowia. Przyjęcie takiej praktyki nie obciążyłoby, jak się wydaje, w sposób nadmierny funkcjonariuszy SW; pozwoliłoby natomiast w pełniejszy sposób zabezpieczyć prawa osadzonych oraz ich rodzin.

Odpowiedź płk. Andrzeja Pecki, dyrektora generalnego SW

W nawiązaniu do pisma o sygn. IX.517,523.2024.MK z dnia 28 marca 2024 r. dotyczącego kwestii udzielania informacji o osobach pozbawionych wolności uprzejmie informuję, że z uwagą zapoznałem się z treścią Pana wystąpienia.

Pragnę podkreślić, że ustawodawca, mając na względzie ochronę danych osobowych osób pozbawionych wolności, uzależnił fakt udzielenia informacji lub udostępnia danych osobowych o osobach obecnie lub uprzednio pozbawionych wolności w przypadku wniosków osób fizycznych od pisemnej zgody osoby, której wniosek dotyczy. Zasady te wprowadzone zostały do polskiego porządku prawnego na mocy ówczesnej ustawy z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości i w zakresie wniosków osób fizycznych pozostają niezmienne od lat.

Biuro Ewidencji Centralnego Zarządu Służby Więziennej, które odpowiada na wnioski dotyczące udzielenia informacji lub udostępnienia danych osobowych o osobach pozbawionych wolności, bardzo często spotyka się z kwestią, iż osoby fizyczne próbują uzyskać informację o osobie pozbawionej wolności telefonicznie nie składając w tym zakresie wymaganego przepisami prawa stosownego wniosku. Często zdarzają się też przypadki, że osoby, które odbywają karę pozbawienia wolności (lub są pozbawione wolności na innej podstawie) nie wyrażają zgody na udzielanie informacji osobom najbliższym, co rodzić może pewnego rodzaju niezrozumienie u wnioskodawców, szczególnie w sytuacji nagłego pogorszenia stanu zdrowia osoby pozbawionej wolności.

W tym kontekście należy zauważyć, że każda osoba pozbawiona wolności przy przyjęciu do jednostki penitencjarnej ma prawo - zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta - upoważnić inną osobę do dostępu do swojej dokumentacji medycznej, co równoznaczne jest z prawem do uzyskania informacji o stanie zdrowia pacjenta.

Niezależnie od faktu, iż podmiot leczniczy nie ma obowiązku z urzędu informować o pogarszającym się stanie pacjenta, w przypadku osób pozbawionych wolności, u których nagle następuje pogorszenie stanu zdrowia, administracje jednostek penitencjarnych z urzędu próbują nawiązać kontakt z osobami bliskimi, które osadzony wskazał jako uprawnione, informując je o nagłym pogorszeniu stanu zdrowia takiej osoby.

Odnosząc się do propozycji wprowadzenia wzoru oświadczenia, w którym osoba pozbawiona wolności wyrażałaby zgodę na udzielenie informacji osobom wskazanym w oświadczeniu, zwrócić należy uwagę, że tego rodzaju oświadczenie nie mogłoby się ograniczyć tylko do przypadków pogarszającego się stanu zdrowia osoby pozbawionej wolności. Ograniczenie takie nie byłoby bowiem niczym uzasadnione i winno mieć zastosowanie do każdej innej sytuacji. Co jednak najistotniejsze, umieszczanie stosownego oświadczenia w systemie informatycznym wiązałoby się z modyfikacją Centralnej Bazy Danych Osób Pozbawionych Wolności i koniecznością poniesienia dodatkowych nieplanowanych kosztów przez Służbę Więzienną.

Należy zwrócić uwagę, że zgromadzenie tego rodzaju oświadczeń wśród całej populacji osób pozbawionych wolności oraz wprowadzenie ich do systemu teleinformatycznego wymagałoby ponadstandardowego nakładu pracy przez funkcjonariuszy i pracowników więziennictwa. Powyższe działania, w ocenie Biura Ewidencji Centralnego Zarządu Służby Więziennej, byłyby nieproporcjonalne w stosunku do skali i częstotliwości przypadków, w których osoba pozbawiona wolności doznała nagłego pogorszenia stanu zdrowia. Nie można również zapominać, że tego rodzaju oświadczenia wymagałby wielokrotnej weryfikacji i aktualizacji w szczególności pod kątem adresu zamieszkania i numeru telefonu. Gromadzenie tego rodzaju informacji - biorąc pod uwagę już obowiązujące przepisy prawa - mogłoby również naruszać zasady minimalizacji danych i ograniczonego przechowywania, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. c i e RODO.

Pragnę podkreślić, że praktyka polegająca na uzyskiwaniu od osób pozbawionych wolności zgody na udzielenie informacji ma miejsce wyłącznie w sytuacjach, gdy wnioskodawca takiej zgody nie załączył do wniosku o udzielenie informacji lub udostępnienie danych osobowych. Należy zwrócić jednak uwagę, że każda osoba pozbawiona wolności może w każdym czasie (nawet przed rozpoczęciem izolacji penitencjarnej) samodzielnie upoważnić jakąkolwiek osobę do uzyskiwania na jej temat informacji, w tym tych obejmujących jej stan zdrowia. Niezależnie od statusu osoby pozbawionej wolności ma ona również możliwość nawiązywania kontaktu z osobami najbliższymi, a tym samym może samodzielnie przekazywać informacje na swój temat. Tym samym w mojej ocenie brak jest uzasadnienia do podejmowania w tym zakresie dodatkowych działań przez funkcjonariuszy lub pracowników Służby Więziennej. 

IX.517.523.2024