Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Na podstawie skarg indywidualnych oraz doniesień medialnych Rzecznik Praw Obywatelskich powziął informację o planowanych przez Ministra Sprawiedliwości zmianach legislacyjnych, zmierzających do zamknięcia dostępu do zawodu sędziego dla osób, które ukończyły aplikację sądową prowadzoną przez sądy apelacyjne oraz zdały egzamin sędziowski lub zdały ten egzamin po przepracowaniu odpowiedniego stażu na stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego. Wśród propozycji zawartych w projekcie ustawy z dnia 20 stycznia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw największy niepokój wzbudza zamiar zniesienia konkursów na stanowisko asesora sądowego z jednoczesnym przyjęciem, że o powołanie na to stanowisko będą mogły ubiegać się jedynie osoby, które ukończą aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (dalej jako: KSSiP) oraz złożą z wynikiem pozytywnym egzamin sędziowski.

W opinii Rzecznika, ale także Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Asystentów Sędziów (dalej jako: OSAS) preferowanie aplikantów KSSiP nad osobami, które odbyły aplikację sądową na tzw. starych zasadach, jak również nad tymi którzy aplikacji sądowej nie odbyli, ale w dniu wejścia w życie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (tj. dnia 4 marca 2009 r.) byli zatrudnieni na stanowisku referendarza sądowego lub asystenta sędziego należy uznać za niesprawiedliwe oraz sprzeczne z konstytucyjnymi zasadami: równości wobec prawa, dostępu do służby publicznej oraz ochrony praw nabytych.

Rzecznik przypomniał, że zgodnie z art. 60 Konstytucji obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach, a więc np. z uwzględnieniem tych samych reguł postępowania kwalifikacyjnego. Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika ponadto, że regułą powinien być dostęp do stanowisk w służbie publicznej w drodze konkursu przeprowadzanego na podstawie jasnych określonych w ustawie kryteriów. Takie rozwiązanie odpowiada wymogom sprawiedliwości oraz służy realizacji dobra wspólnego, umożliwiając nabór najlepszych kandydatów na poszczególne stanowiska w służbie publicznej. Jednocześnie Rzecznik zwrócił uwagę, że na stanowiskach asystentów sędziów i referendarzy sądowych zatrudnione są również osoby, które odbyły aplikację sędziowską na tzw. starych zasadach. Osoby te rozpoczynając aplikację sądową były przekonane, że po jej zakończeniu zostaną asesorami, a następnie po pozytywnej ocenie, sędziami. Zdaniem Rzecznika na skutek proponowanych w projekcie zmian dojdzie do nierównego traktowania wskazanych grup zawodowych w dostępie do stanowiska asesora w stosunku do absolwentów aplikacji sędziowskiej KSSiP. Pozbawienie takich osób możliwości ubiegania się o stanowisko sędziowskie pozostaje w sprzeczności z zasadą ochrony praw słusznie nabytych.

Ponadto Rzecznik podkreślił, że perspektywa uzyskania nominacji sędziowskiej – zarówno dla aplikantów sądowych, jak i dla osób nieodbywających aplikacji – stanowiła istotną, a w wielu wypadkach jedyną motywację dla podjęcia pracy w charakterze asystenta sędziego, czy referendarza sądowego. Obecne próby pozbawienia ich tej możliwości wydają się nie do pogodzenia z zasadą zaufania do demokratycznego państwa prawnego i stanowionego przez nie prawa. Rzecznik w pełni podzielił też pogląd OSAS, że to nie model odbytej aplikacji, lecz kwalifikacje zawodowe, predyspozycje moralne oraz doświadczenie zawodowe powinny decydować o dostępie do zawodu sędziego. W interesie wymiaru sprawiedliwości jest bowiem to, aby stanowiska te obejmowali najlepsi kandydaci.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie oraz o rozważenie dokonania zmiany projektowanych przepisów prawa w celu usunięcia wskazanych wyżej nieprawidłowości.