Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO spytał Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej, jakie działania podejmie dla weryfikacji zgodności wydatkowania funduszy UE przez jednostki samorządu terytorialnego z horyzontalną zasadą równego traktowania i niedyskryminacji
• Min. Grzegorz Puda odpisał, że niezwykle istotne jest zapewnienie przestrzegania tego warunku - ujętego w „Umowie Partnerstwa na lata 2021-2027” - przez wszystkich beneficjentów funduszy europejskich będących jednostkami samorządu terytorialnego
• MFiPR prowadzi obecnie prace nad horyzontalnym kryterium wyboru projektów dotyczącego niedyskryminacji, którego spełnienie byłoby warunkiem uzyskania dofinansowania projektu ze środków europejskich
• Resort rozważa możliwość, by weryfikacja tego kryterium odbywała się na podstawie listy jednostek samorządu na stronie internetowej RPO, które podjęły  tzw. uchwały „antyLGBT”
• To nie jest oficjalny rejestr dyskryminujących uchwał; może to być tylko wskazówką przy weryfikacji, czy jednostki ubiegające się o dofinansowanie nie podjęły działań dyskryminujących – odpowiada RPO i prosi MFiPR o przyjęcie innego sposobu weryfikacji 

W lutym 2023 r. Rzecznik Praw Obywatelskich napisał do Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie tzw. uchwał „przeciw ideologii LGBT", przyjętych przez niektóre jednostki samorządu terytorialnego w latach 2019-2020 - w kontekście wydatkowania środków z funduszy unijnych w nowej perspektywie finansowej.

Zgodnie z „Wytycznymi dotyczącymi realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027” z 29 grudnia 2022 r., instytucja zarządzająca lub inna, właściwa instytucja monitoruje na podstawie dostępnych badań, ewaluacji lub analiz występowanie barier w obszarach wsparcia programu lub sytuację osób narażonych na dyskryminację ze względu na przesłanki określone w rozporządzeniu ogólnym i KPP (tj. płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną).

MFiPR podkreślało konieczność przestrzegania zasad horyzontalnych wynikających z przepisów unijnych, w tym z zasady zapobiegania wszelkiej dyskryminacji podczas przygotowywania, wdrażania, monitorowania, sprawozdawczości i ewaluacji programów.

Rzecznik podjął działania w celu wyeliminowania z obiegu prawnego uchwał jednsotek samorządu ws. przeciwdziałania lub powstrzymania „ideologii" LGBT. Wszystkie z 9 zaskarżonych przez RPO uchwał wojewódzkie sądy administracyjne uznały za podjęte bez podstawy prawnej i nieważne z powodu rażącego naruszenia prawa. 28 czerwca 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargi kasacyjne złożone od czterech wyroków WSA.

W wyrokach podkreślano, że nikt, ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, nie może być dyskryminowany przez władze publiczne, a podejmując tego rodzaju uchwały jednostki samorządu terytorialnego nawoływały do nieprzestrzegania prawa powszechnie obowiązującego. Sądy zauważyły również, że: „Uchwały skierowane przeciwko osobom LGBT wywołały także konkretne skutki finansowe. Jednostki samorządu terytorialnego, które podjęły uchwały dyskryminujące osoby LGBT, pozbawione zostały pomocy w ramach Funduszy Norweskich, ze względu na niezgodność uchwał z wartościami europejskimi".

Za wskazane RPO uznał zatem zwrócenie się do wszystkich jednostek samorządowych, w których uchwały nadal obowiązują, o ich uchylenie.  W pismach do 24 gmin i 12 powiatów podkreślał, że organy władzy publicznej powinny w swojej działalności uwzględnić dokonaną przez sądy administracyjne ocenę prawną uchwał. W odpowiedzi niektóre gminy i powiaty uchyliły je. Jednakże większość odmówiła, nie podzielając argumentacji potwierdzonej w orzecznictwie. 

Uwzględniając stanowisko instytucji UE w kwestii tych uchwał, ich dalsze obowiązywanie naraża mieszkańców samorządów, które je przyjęły, nie tylko na nierówne traktowanie, ale także utratę finansowego wsparcia ze środków unijnych. W reakcji Komisja Europejska wstrzymała wypłaty środków unijnych oraz cofnęła dofinansowanie poszczególnym jednostkom samorządu. Wprowadzono także do Umowy o Partnerstwie z Polską zapis zakazujący finansowego wspierania samorządów, które nie przestrzegają unijnych zasad niedyskryminacji. Uchwały przeciwko „ideologii” LGBT oceniane są bowiem jako sprzeczne z wartościami określonymi w art. 2 TUE oraz mogące naruszać zakaz dyskryminacji i molestowania ze względu na orientację seksualną w zatrudnieniu wskazany w dyrektywie Rady 2000/78/WE.

Ponadto wydźwięk uchwał samorządów terytorialnych jest sprzeczny z art. 21 ust. 1 Karty Praw Podstawowych UE, zgodnie z którym: „Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną".

RPO zwrócił się zatem wtedy do min. Grzegorza Pudy o stanowisko. Pytał, jakie działania resort podejmie dla weryfikacji zgodności wydatkowania funduszy UE przez jst z horyzontalną zasadą równego traktowania i niedyskryminacji, czy kwestia uchwał przedmiotem ewaluacji Ministerstwa, czy jst trzymujące te uchwały będą wykluczone z finansowania w ramach funduszy unijnych, a jeśli tak, co będzie podstawą odmowy udzielenia wsparcia ze środków unijnych?

Odpowiedzi MFiPR

24 lutego 2023 r. Grzegorz Puda odpisał, że istotnym elementem negocjacji z KE Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027 (UP), czyli podstawowego dokumentu, który określa strategię wykorzystania funduszy europejskich w Polsce w najbliższej dekadzie, była kwestia niedyskryminacji. Ostatecznie w wyniku negocjacji do UP wprowadzono następujący warunek: „Wsparcie polityki spójności będzie udzielane wyłącznie projektom i beneficjentom, którzy przestrzegają przepisów antydyskryminacyjnych, o których mowa w art. 9 ust. 3 Rozporządzenia PE i Rady nr 2021/1060. W przypadku, gdy beneficjentem jest jednostka samorządu terytorialnego (lub podmiot przez nią kontrolowany lub od niej zależny), która podjęła jakiekolwiek działania dyskryminujące, sprzeczne z zasadami, o których mowa w art. 9 ust. 3 rozporządzenia nr 2021/1060, wsparcie w ramach polityki spójności nie może być udzielone”.

Niezwykle istotne jest zapewnienie przestrzegania tego ujętego w UP warunku przez wszystkich beneficjentów funduszy europejskich będących jednostkami samorządu terytorialnego (JST), podmiotami zależnymi od JST oraz podmiotami kontrolowanymi przez JST, niezależnie od szczebla.

Chcąc zapewnić jednolite podejście do kwestii niedyskryminacji na etapie oceny wniosków o dofinansowanie we wszystkich programach krajowych i regionalnych, MFiPR prowadzi obecnie prace nad sformułowaniem horyzontalnego kryterium wyboru projektów dotyczącego niedyskryminacji, którego spełnienie byłoby warunkiem koniecznym do uzyskania dofinansowania projektu ze środków europejskich. Opracowujemy także wspólny sposób weryfikacji spełnienia tego kryterium.

Resort pragnie skorzystać w tym zakresie z dorobku Rzecznika, jako niezależnego, konstytucyjnego organu stojącego na straży przestrzegania praw podstawowych w Polsce. Dlatego dążąc do zapewnienia właściwego sposobu oceny projektów ubiegających się o wsparcie z funduszy europejskich rozważa możliwość, by weryfikacja spełnienia tego kryterium odbywała się na podstawie opracowanej przez RPO listy dostępnej obecnie na stronie https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-uchwaly-anty-lgbt-samorzady-odpowiedzi.

Jeśli przyjmiemy sposób weryfikacji kryterium w oparciu o tę listę, to projekty złożone przez JST umieszczone na tej liście nie mogłyby otrzymać dofinansowania z funduszy europejskich. Weryfikacja spełnienia kryterium byłaby zatem ściśle powiązana z informacjami dostępnymi w BIP BRPO.

Odpowiedź RPO 

26 kwietnia 2023 r. RPO odpisał, że na stronie BRPO zamieszczono informacje o wystąpieniach RPO  do gmin i powiatów, które  przyjęły uchwały przeciwko „ideologii" LGBT – z apelem ich uchylenie. Udostępniane są tam też skany odpowiedzi.

Dane publikowane przez RPO nie stanowią oficjalnego rejestru czy wykazu dyskryminujących uchwał. Rzecznik takiego rejestru czy wykazu nigdy nie prowadził, a zbierane dane służą wyłącznie realizacji jego zadań.

Informacje dostępne w BIP RPO mogą być zatem wskazówką przy weryfikacji, czy jst  ubiegające się o dofinansowanie z funduszy europejskich nie podjęły dotychczas działań dyskryminujących, RPO prosi zatem MFiPR o przyjęcie innego sposobu weryfikacji i potwierdzania tych okoliczności przy opracowywaniu kryterium horyzontalnego dotyczącego niedyskryminacji w kontekście wydatkowania funduszy unijnych.

XI.505.1.2023