Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie uchwałę Rady Miejskiej w Kocku z 5 czerwca 2019 r. pt.  Oświadczenie w sprawie wprowadzenia do wspólnot samorządowych ideologii „LGBT”. Wnosi o stwierdzenie jej nieważności
• Dotychczas RPO skierował do wojewódzkich sądów administracyjnych 10 skarg na takie uchwały. 9 z nich uznano za podjęte bez podstawy prawnej i nieważne z powodu rażącego naruszenia prawa; jedna oczekuje na rozpoznanie

Rzecznik dostrzega, że problematyka prawna i światopoglądowa dotycząca osób LGBT jest przedmiotem debaty publicznej w Polsce. Jej uczestnikami mogą być społeczności lokalne, a także organy jednostek samorządu terytorialnego. Nie może ona jednak być prowadzona w formach niezgodnych ze współczesnymi standardami ochrony praw człowieka, zwłaszcza skutkujących naruszeniem godności człowieka i dyskryminacją. 

Tzw. uchwały o przeciwdziałaniu „ideologii LGBT" - w tym uchwała z Kocka -  przekraczają granice debaty publicznej, prowadząc do naruszenia przepisów Konstytucji, prawa międzynarodowego oraz prawa UE. Jest to jednoznacznie potwierdzone orzecznictwem sądów administracyjnych, a także stanowiskami organów Unii Europejskiej i Rady Europy. Wynika to z faktu, że zawarte w tych uchwałach sformułowania prowadzą do stygmatyzacji i tworzą atmosferę wykluczenia osób LGBT ze społeczności lokalnych, powodują poczucie zaniepokojenia - a wręcz poniżenia i upokorzenia - po stronie tych osób, a także wywołują realne skutki prawne (zwłaszcza w obszarze możliwości absorpcji środków unijnych). 

Uchwały mogą także sprzyjać aktom nienawiści wobec osób LGBT. Dlatego też zaskarżona uchwała powinna być wyeliminowana z systemu prawnego. Rzecznik wnosi o stwierdzenie jej nieważności. Zarzuca jej:

• naruszenie art. 7 Konstytucji RP w zw. z art. 6 ust. 1, art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2023 r. poz. 40; dalej: „u.s.g." lub „ustawa o samorządzie gminnymi") poprzez wykroczenie poza zakres działania gminy i zakres właściwości rady miejskiej oraz władczą ingerencję w zakres kompetencji innych organów władzy publicznej, w tym organów wykonawczych samorządu terytorialnego i organów administracji rządowej, a w konsekwencji brak podstawy prawnej i naruszenie zasady legalizmu;
• naruszenie art. 47, art. 48, art. 54 ust. 1, art. 70 ust. 1 i art. 73 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP poprzez ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności z naruszeniem zasady wyłączności ustawy;
• naruszenie art. 32 ust. 2 Konstytucji RP poprzez dyskryminację ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, polegającą na wykluczeniu ze wspólnoty samorządowej jej mieszkańców identyfikujących się jako lesbijki, geje, osoby biseksualne i transpłciowe („LGBT");
• naruszenie art. 30 w zw. z art. 47 w zw. z art. 32 ust. 2 Konstytucji RP i art. 54 ust. 1 w zw. z art. 25 ust. 2 i z art. 32 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 8 w zw. z art. 14 i art. 10 w zw. z art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; dalej: „Europejska Konwencja Praw Człowieka" lub „EKPC") poprzez nieuzasadnioną ingerencję w wolności i prawa osób LGBT, polegającą na naruszeniu ich godności, a także ograniczeniu prawa do życia prywatnego i wolności wypowiedzi, a w konsekwencji dyskryminację ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową;
• naruszenie art. 21 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE z 2016 r., C 202, s. 1, dalej: „TFUE") poprzez ograniczenie swobody przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, polegające na nieuzasadnionym zniechęcaniu obywateli UE, którzy identyfikują się jako osoby LGBT, do przebywania na terenie Kocka oraz związane z nim naruszenie art. 7, art. 11 ust. 1, art. 21 ust. 1 i art. 45 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE z 2016 r., C 202; dalej: „KPP" lub „Karta") poprzez naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolności wypowiedzi oraz zakazu dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową.

Szczegóły argumentacji RPO w załączniku poniżej.

Wcześniejsze działania RPO 

W 2020 r. RPO zwrócił się do wszystkich organów jednostek samorządu terytorialnego, które wydały uchwały przeciwko „ideologii LGBT" (w tym do Kocka) oraz do Minister ds. Funduszy i Polityki Regionalnej. Wskazał na kwestię zgodności wydatkowania funduszy unijnych z zasadą niedyskryminacji. Argumentacja Rzecznika nie została jednakże podzielona, m.in. przez Kock. 

Rozpatrując skargi RPO na wybrane uchwały, sądy nie miały wątpliwości, że dyskryminują one konkretne osoby i stwarzają wokół nich wrogą, uwłaczającą i zastraszającą atmosferę, co może powodować ryzyko przemocy wobec nich. Podkreślały, że nikt, ze względu na swoją orientację seksualną i tożsamość płciową nie może być dyskryminowany przez władze publiczne, a podejmując tego rodzaju uchwały, jednostki samorządu terytorialnego w istocie nawoływały do nieprzestrzegania prawa powszechnie obowiązującego.

28 czerwca 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargi kasacyjne od czterech wyroków WSA.  W październiku 2023 r. rozpatrzy kolejne.

29 listopada 2022 r. RPO  ponownie zwrócił się do wszystkich jednostek, w których nadal obowiązywały uchwały. W pismach do 24 gmin i 12 powiatów Rzecznik wskazał, że organy władzy publicznej powinny w swojej działalności uwzględnić dokonaną przez sądy administracyjne ocenę prawną tych uchwał. Po tym część samorządów uchyliła dyskryminujące uchwały lub je zmodyfikowała (30 jednostek). Rada Kocka podtrzymała swe stanowisko.

XI.505.5.2023