Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Każda osoba pozbawiona wolności powinna mieć zagwarantowany równy dostęp do możliwości zakupów za pośrednictwem zakładu karnego i otrzymywania paczek od najbliższych
• Obecnie jest to niemożliwe w przypadku osadzonych z nietolerancjami pokarmowymi lub z takimi potrzebami, jak diety halal, koszerne czy wegetariańskie 
• Narusza to prawo do humanitarnego sposobu odbywania kary pozbawienia wolności
• Możliwość przekazywania paczek jedynie przez najbliższych ma zaś znamiona dyskryminacji wobec więźniów, którzy takich osób nie mają

Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w tej sprawie u dyrektora generalnego Służby Więziennej gen. Jacka Kitlińskiego.

Podczas wizytacji jednego z zakładów karnych Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur zidentyfikował problem, który może wpływać na warunki odbywania kary pozbawienia wolności oraz naruszać zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania, określony w art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Oferta kantyny była tam uboga. Niedostępne były niektóre produkty spożywcze odpowiednie dla osób ze specjalnymi potrzebami żywieniowymi m. in. z określonymi nietolerancjami pokarmowymi (np. laktoza, gluten). 

W związku z wprowadzeniem e-paczek żywieniowych osadzeni oraz ich najbliżsi mogą zamawiać wyłącznie produkty dostępne w ofercie więziennej kantyny. Nie mają możliwości otrzymania produktów spoza zakładu karnego, które respektowałyby specjalne potrzeby żywieniowe niektórych osadzonych.

Osoby korzystające z konkretnych diet oraz cierpiące na nietolerancje pokarmowe uzależnione są zatem od posiłków otrzymywanych w jednostce penitencjarnej. Z oczywistych względów takich jak np.: praca fizyczna, choroby, wiek, przyzwyczajenia żywieniowe, odmienne zapotrzebowanie energetyczne – w indywidualnych przypadkach wyżywienie więzienne może okazać się niewystarczające.

Możliwość otrzymywania przez osadzonych paczek żywieniowych kupionych jedynie za pośrednictwem kantyny wprowadziła nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego, która weszła w życie 1 lipca 2015 r. Wcześniej skazany mógł z zewnątrz otrzymać raz na kwartał paczkę z żywnością o ciężarze nieprzekraczającym wraz z opakowaniem 5 kg. Dyrektor jednostki mógł się zgodzić na cięższą paczkę.  

Celem tej nowelizacji było wyeliminowanie możliwości przemytu zabronionych przedmiotów oraz substancji, a co za tym idzie podniesienie poziomu bezpieczeństwa więzień i zminimalizowanie możliwości zdarzeń niepożądanych.

Wzbudziło to jednak wątpliwości RPO, m.in. co do możliwości przekazywania paczek jedynie przez osoby najbliższe. Zawężanie to nosi znamiona dyskryminacji, zwłaszcza wobec tych osadzonych, którzy nie mają bliskich lub nie utrzymują z nimi kontaktów. 

Wpływają zaś skargi od więźniów co do  e-paczek, wskazujące na terminowość ich dostarczania jak i możliwość zamawiania chociażby świeżych owoców i warzyw.

Proponowane nowelizacje nie mogą być sprzeczne z innymi uprawnieniami osadzonych, a co najważniejsze - nie mogą ingerować w ich przyrodzoną godność i prowadzić do dyskryminacji.

Realizacja uprawnienia do utrzymywania kontaktów z rodziną i bliskimi m.in. przez otrzymywanie e-paczek doprowadziła do stanu, który negatywnie wpływa na humanitarny wymiar wykonywania kary pozbawienia wolności, zagwarantowany w art. 41 Konstytucji.

Kwestia właściwego wyżywienia osadzonych oraz zaopatrzenia więziennych kantyn była wielokrotnie poruszana przez Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT). Komitet zauważył, że kantyny powinny być wyposażone nie tylko w produkty odpowiedniej jakości, w rozsądnych cenach dopasowanych do zamożności osadzonych, ale co najważniejsze odpowiadać ich potrzebom. CPT pozytywnie ocenił więzienia, gdzie respektuje się preferencje żywieniowe osadzonych ze względu na różnorodne przekonania oraz potrzeby (np. diety halal, koszerne, wegetariańskie i inne), zarówno jeżeli chodzi o pożywienie dostarczane przez administrację jak i wyposażenie więziennych sklepów.

Także Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podkreśla, że jakość oraz ilość żywności dostępnej w jednostkach penitencjarnych ma nie tylko duży wpływ na zdrowie osadzonych, ale także na jakość życia więźniów oraz warunki odbywania kary. Zdaniem WHO odpowiednie żywienie w kontekście osadzonych powinno być uznawane za jedno z podstawowych praw człowieka. 

W ocenie RPO każdej osobie pozbawionej wolności powinno się zagwarantować równy dostęp do możliwości dokonywania zakupów za pośrednictwem zakładu karnego i otrzymywania paczek od najbliższych. Obecnie ze względu na ograniczoną ofertę spożywczą podmiotów prowadzących obrót e-paczkami, uprawnienie to jest niemożliwe do zrealizowania w przypadku osadzonych z nietolerancjami pokarmowymi, lub korzystających z innych diet. Tym samym naruszane jest prawo do humanitarnego sposobu odbywania kary pozbawienia wolności.

RPO Marcin Wiącek prosi DGSW o stanowisko w sprawie i informację o działaniach w niej podjętych.

KMP.071.1.2022